Dijken van liefde

Ooit dreef ik van het slik van de Waddenzee
naar het troebele water van de sawa’s
Ooit mocht ik je inpolderen
schep na schep, kruiwagen na kruiwagen
Ooit bouwden we aan onze dijk van liefde
Hoog genoeg om ons allerkwetsbaarste te omringen
Breed genoeg om alle stormen
van boosheid, verdriet, van schuld en schaamte
te weerstaan


We planden onze toekomst
in het vruchtbare Waterland
met de Gouwzee steeds in zicht


Maar ondanks al die dijken
zijn we kwetsbaar
Als het water over de randen
van onze regenlaarzen stroomt
Als we onze kroost
met onze laatste krachten
boven onze hoofden droog moeten houden
Als we zien dat onze dijken
ook maar ideeën zijn uitgedrukt in aarde en in gras


Wie maalt er dan om onze kwetsbaarheid?
Wie stopt dan de razende winden
als wij het niet meer weten?
Wie draait de wieken
van de poldermolens dan in de wind?


Geef ons leven horizons
die verder reiken dan een strakke dijk
Geef ons groene dijken
die al wat ons dierbaar is droog houden
En geef ons dijken van liefde
want we hebben meer te verliezen
dan een polder ooit bevatten kan


Melle Dotinga - Dichter des Waterlands 2023-2024

Tja. Daar zit je dan. Als kersverse Dichter des Waterlands. Er wordt wat van je verwacht. Want zo'n benoeming dat is een belofte. Een afspraak om regelmatig - laten we zeggen elke maand - een gedicht te schrijven. Dat toepasselijk is. Dat een verbinding heeft met de regio, met een bijzondere gebeurtenis, een bijzonder mens, een bijzonder moment. Ga d'r maar aan staan. De verwachtingen zijn hooggespannen. En voor jezelf leg je de lat hoog. Zoals ik al zei. Tja.
Het mooie van zo'n benoeming is dat je ineens dat wat je al deed - poëzie scheppen - een nieuwe dimensie krijgt. Het gaat van hobby naar serieus. Van het zomaar even uit je pen later lopen. Naar ideeën opdoen, uitproberen, weggooien, bijschaven, toch maar een andere invalshoek kiezen, helemaal opnieuw beginnen, weer terug naar die eerste inval en zo voorts. Maar de eersteling van de Dichter des Waterlands is dus geboren. Over de bevalling deel ik liever niet teveel details. Laat staan over het resultaat. Dat komt als het kind de wereld aanschouwt.
Ik schrijf makkelijk. Ook gedichten. Daarom kon ik - toen ik als communicatieadviseur in de corona-bestrijding terecht kwam - voor iedereen die vertrok bij Dienst Testen (eerder LCDK) een afscheidsgedicht schrijven. Dat werd natuurlijk enorm gewaardeerd. Zeker ook door de drie 'groene mannetjes' van Defensie die ons in die rotperiode hielpen om zowel een sterke organisatie als een geweldige 24/7 operations room in te richten - met grote schermen waarop alle relevante informatie zichtbaar. Respect voor hen. En voor alle collega's die er van april 2020 tot en met laten we zeggen eind 2022 de schouders onder zetten.
Maar achter het woord gemak sluit het deel 'zuchtig' zich - eh nou ja - gemakkelijk aan. Dat is mijn valkuil en daar wil ik niet in. Dus heb ik de lat fors omhoog geduwd. En ja dat kost moeite. Maar het is het waard. 'Es lohnt sich' (mooi he dat je in het Duits daar maar drie woorden voor nodig hebt). Of de lezers het met me eens zijn weet ik natuurlijk niet. Maar dat wil ik wel graag weten. Want poëzie moet gelezen en natuurlijk mag je er dan ook wat van vinden. Wat dan ook. Dus bij deze de oproep: reageer! Laat me weten wat je van die eersteling vindt. Nog heel even geduld. En in die korte tijd koester ik mijn schurende ongemak. Want daar komt vaak ook veel moois uit voort. 

Soms zie je een oproep waarvan je denkt: Dit is het moment om die te beantwoorden. Dus toen ik een maand of twee geleden in het lokale weekblad de oproep zag om gedichten in te zenden voor de 'Dichter des Waterlands' wist ik wat me te doen stond. Het kiezen van de vier gedichten die je mocht inzenden, kostte me wel wat hoofdbrekens. Wat is best aardig? Wat is wel okay? En wat is goed? Het is en blijft lastig om je eigen werk te beoordelen. Na wat twijfelmomenten en een onvervalste dip in het geloof in het eigen kunnen, koos ik er vier en zond ze in. Pff...
De allereerste 'Dichter des Waterlands' was Evert Smit uit Volendam en hij schreef de afgelopen twee jaar een hele serie prachtige gedichten over de regio en de dingen die hem op- en invielen. Plaatsen, plekken, mensen en momenten komen langs in zijn bundel 'Onbevangen vissen'. En Evert laat zijn gevoel spreken - waardoor je merkt dat Volendam in sommige opzichten de nuchtere vissersmentaliteit wel voorbij is. Maar dat wisten we natuurlijk al lang dankzij de palingsound. 
Van Evert mocht ik dus het stokje, of beter het stempel, overnemen. En dat stempel heb ik meteen goed kunnen gebruiken tijdens de laatste les met de derdejaars leerlingen van IMCWeekendschool Amterdam-Noord. Waar ik inmiddels al meer dan 15 jaar vrijwillig 'reclame maken voor jezelf' geef - samen met fotograaf Jaap Stahlie (en ook al een paar jaar met schrijver Nick Klaessen en Poetjones). De tekst van elke leerling heb ik afgestempeld en daar waren ze boven verwachting trots op. Ook leuk om te weten: kort na 14 mei hangen de panelen met foto en tekst van tien leerlingen in OBA De Banne en vervolgens in de andere bibliotheken in Noord.
Terug naar vrijdagmiddag. Juryvoorzitter was mede-Fries Tsead Bruinja, Dichter des Vaderlands in 2021 en 2022 en schrijver van het Boekenweekgedicht van dit jaar (check vooral ook even de film met de Fryske versie die Tsead zelf voordraagt). Ik sprak hem in de bibliotheek van Volendam waar de verkiezing plaatsvond en hij wist te vertellen dat hij in 2022 mijn vader Jan had ontmoet in het tehuis waar hij woont. Mijn 'heit' heeft een aantal gedichtenbundels in het Frysk gepubliceerd vanaf de jaren '60 van de vorige eeuw. Tsead kende zijn werk. Hij voelt nu alsof er iets van een cirkel rond is.
Nu ben ik naast trots, vooral vol verwachting. Er gaapt een periode vol avontuur, zoals ook het schrijven van elk gedicht een avontuur is. Van inspiratie, twijfel, experiment, woordspel en zoeken naar zeggingskracht en niet te vergeten 0 transpiratie. Zonder zweet en zwoegen geen rake woorden. 
Ik wil bij deze de jury nogmaals bedanken. En alle aanwezigen. En mijn vrouw en onze dochters. Teun de hond. En natuurlijk mijn 'heit' die letterlijk en figuurlijk het zaadje heeft geplant. En mijn 'mem' die het gekoesterd heeft. 

Het zal je gebeuren als kersverse directeur van het AKJ (nu Jeugdstem) de organisatie die jongeren in de jeugdhulp bijstaat: je hele financiering gaat op de schop. In 2015 besloot de Rijksoverheid in al haar wijsheid (...) dat de gemeenten verantwoordelijk werden voor de bekostiging van de jeugdhulp. Een hoop gevolgen van die beslissing waren niet voorzien. Daarover ga ik nu niet uitweiden, maar het AKJ werd gedwongen om zich te herprofileren. Ineens gingen zij van één financier naar zo'n 350 financiers. 
Afgezien van alle administratieve rompslomp (de jeugdhulporganisaties kunnen erover meepraten) diende zich een ander vraagstuk aan: Kennen die gemeenten ons eigenlijk wel? Lang verhaal kort: de nieuwe directeur besloot tot een herpositionering van het AKJ. Ze belde mij.
Ik vond het best een lastig - en vooral ook opgelegd - vraagstuk. In de organisatie voelde ik wrevel. NIemand was blij met deze verandering en toch moest iedereen er ook mee leren omgaan. Mijn voorstel was om intern te beginnen met Songs2Values - mijn kernwaardenaanpak. Door dat collectief - met een groot aantal van de medewerkers - te doen, was er ruimte voor gesprek en creativiteit. In de keuze van de songs klonk wel geregeld kritiek door, maar de sessie waren constructief en leidden tot een prachtige set kernwaarden. In die kernwaarden klonken vooral het belang van hun werk en de betrokkenheid van de vertrouwenspersonen door. Daar viel niet aan te tornen.
Stapsgewijs ontwikkelden we gezamenlijk, na de kernwaarden, ook de missie en de visie van het AKJ. Steeds toetsten we de uitwerking ervan bij de vertrouwenspersonen en anderen in de organisatie. Zo was er steeds ook draagvlak voor de vernieuwing en dat is essentieel. Zeker in een periode van grote veranderingen die over je zijn uitgerold (in tegenstelling tot veranderingen waar je zelf voor kiest).
Vertrouwenspersonen doen prachtig en belangrijk werk. Ze zijn het aanspreekpunt voor jongeren die in bepaald niet makkelijke omstandigheden zitten. Plaatsen waar vertrouwen bepaald geen zekerheid is en waar je als jongere vaak ook op jezelf teruggeworpen raakt. Ondanks alle goede bedoelingen van de professionals in die sectoren (want die willen over het algemeen echt wel het allerbeste voor deze jongeren). Dan is het heel prettig dat je als jongeren iemand hebt die er echt helemaal voor jou is en met wie je in 100% vertrouwen kunt delen wat er niet goed gaat. 
Het AKJ/Jeugdstem maakt jaarlijks een uitgebreide rapportage over waar jongeren tegenaan lopen in de jeugdhulp. Dat doen ze vanuit het vertrouwen dat de verantwoordelijken in de jeugdhulporganisaties en bij de overheid er lering uit trekken. Want juist van de jongeren die zich uitspreken kun je heel veel leren. Dat weten we inmiddels ook van ExPex - een organisatie van ervaringsdeskundigen (EXperienced Experts) uit de jeugdhulp (ik begrijp trouwens niet waarom juist deze organisatie geen steun meer krijgt van het Ministerie van VWS - kunt u daar eens iets aan doen minister Kuipers?).
Na de kernwaarden, missie en visie volgde nog een heel communicatietraject. Daar vertel ik graag over. Bijvoorbeeld tijdens een kennismaking. Dus mail of bel me (06-551 635 08) als je meer wilt weten over mijn aanpak. Vertel ik een goed verhaal.

Leuk hoor, dat ChatGTP. Maar het is en blijft artificieel. Zo'n AI-toepassing kan natuurlijk geen samenwerking tussen mensen genereren zoals muziek dat kan. Ik heb inmiddels al meer dan 15 jaar ervaring met het ontwikkelen van kernwaarden via muziek. Dat werkt als volgt (en voel je vrij om het ook eens te proberen). Ik nodig een aantal mensen van een organisatie uit om een song te kiezen die zij heel goed vinden passen bij hun organisatie. Soms - als de club niet zo groot is - kan iedereen meedoen. Vaak doet een deel van de mensen mee. Dan vraag ik om een afspiegeling in de lengte, breedte, hoogte en diepte van de organisatie. 
Die mensen kiezen allemaal, onafhankelijk van elkaar, hun song. De opdracht is om het daar niet met elkaar over te hebben. Dat gaan we namelijk tijdens de workshop zelf doen. Mijn workshop beginnen dan ook niet met het zoveeste kennismakingsrondje. Nee, ik vertel heel kort iets en daarna laat ik de eerste song horen. Soms vraag ik de deelnemers om te raden van wie die song is. Het blijkt dat sommige collega's dat heel goed kunnen. Maar meestal ontstaat er veel hilariteit omdat het niet klopt. Dan is de sfeer al goed. Vervolgens vertelt degene van wie die eerste song is iets over zichzelf, de rol in de organisatie en over het waarom van die song.
Zo krijgt elke deelnemer de ruimte voor zichzelf en de zelfgekozen song. Dat levert altijd een lach en een traan op. Jazeker, er wordt vaak ook gehuild omdat muziek nou eenmaal rechtstreeks je hart in gaat. En aan sommige songs kleven voor sommige deelnemer(s) emotionele herinneringen. Het is mooi om dat dan ook met z'n allen mee te maken. Het verbindt, want we zijn natuurlijk veel meer dan alleen ons werk. En het levert waardering van je collega's op als je ook via die muziek wat van jezelf laat zien. Ook het gesprek verdiept zich.
Vervolgens gaan we aan de slag met de songteksten. Die brengen ons stapsgewijs bij de kernwaarden van de organisatie. Langzaam maar zeker ont-dekken; ze halen het deksel eraf zou je kunnen zeggen - de deelnemers die waarden. Door dat gezamenlijk te doen ontstaat er meteen ook draagvlak. Het gesprek erover is die dag al gevoerd. 
Zo werken we op een waarachtig participatieve manier toe naar het eindresultaat: kernwaarden die gedragen worden en de organisatie 'dragen'. Gezamenlijk ontwikkeld (waarna ik dan nog een tekstuele verdieping en beschrijving maak, want alleen kernwoorden zijn veel te mager) en zichtbaar gemaakt in de organisatie. Zoals in Forensisch Centrum Teylingereind, waar een van de kernwaarden 'aanmoediging' is. En dat is een grondrecht daar.
Enfin, ik kan er heel veel over vertellen. Maar misschien moet je zelf eens de proef op de som nemen voor je bedrijf of organisatie. Ik beloof je: het wordt een te gekke workshop waarin je heel goed voelt waarom en waarmee je verbonden bent met je collega's en je organisatie. Bel, mail of app als je meer wilt weten: 06 -551 635 08. 

Gisteren had ik een inspirerende lunchafspraak met Sikko Gerkema, copywriter, strateeg en een van de oprichters van Ceçi n'est pas un bureau. Ik had gereageerd op zijn post op o.a. Linkedin waarin hij kernwaarden even fileerde. Zijn suggestie was om 5, 7 misschien wel 10 ' inspirerende kreten' voor een bedrijf of organisatie te kiezen en dan van daaruit aan cultuur te werken. Geen verkeerde suggestie, want kernwaarden komen 9 en van de 10 keer niet verder dan kernwoorden. En dan kun je ze net zo goed meteen in de prullenbak gooien. Lege woorden, holle frasen, daar schiet je als organisatie echt niks mee op.
We praatten daar tijdens onze lunch wat over door. Ik vertelde over mijn kernwaarden aanpak waarin muziek en de mensen van de organisatie de hoofdrol spelen. Kernwaarden worden vaak bovenin bedacht - al dan niet met hulp van consultants of een bureau - en dan naar beneden geduwd. Dat werkt niet. Echt totaal zinloos - zeker in grote organisaties als banken, verzekeraars en multinationals. De wereld van directies, besturen en MT's is niet de wereld van de mensen die zorgen dat het gebeurt. En die kloof dicht je zeker niet met van bovenaf geïntroduceerde kernwaarden. 
Mijn boodschap: betrek je medewerkers erbij. Doe het samen. In een wat kleinere organisatie kan dat met een groep van laten we zeggen 25 à 30 mensen. In een grotere organisatie heb je meer sessies nodig om je medewerkers erbij te betrekken. En het MT doe ook mee. Plus de directie. Of in elk geval een aantal van hen. Samen in één ruimte met die kernwaarden aan de slag.
Dan de muziek. Vanuit mijn jarenlange ervaring in de corporate en arbeidsmarktcommunicatie weet ik dat werk veel betekent voor mensen. Qua tijd die het in beslag neemt, maar vooral ook qua betrokkenheid, samenwerken, gepassioneerd zijn en - laten we het woord maar eens gebruiken - 'purpose'. Toch zie je dat het tamelijk lastig wordt om dat in woorden te vangen. Want het gaat om wat je voelt bij je werk. Om wat je hart zegt (en niet je hoofd). Daarom muziek. Want als je mensen vraagt om muziek of lievers nog songs te kiezen die vertellen waarom ze hun werk zo tof vinden, gebeuren er wondertjes. Het hart gaat spreken. Er ontstaat verbinding en herkenning. De tongen komen los. En de emoties zijn voelbaar, soms bijna tastbaar.
Dat is exact waar cultuur over gaat. Die emotie, die verbinding is de basis voor het gedrag in een organisatie. Via muziek is het heel eenvoudig om het gesprek daarover te voeren. En dan is ook de stap naar kernwaarden niet zo groot. Hoe, dat leg ik hier even niet uit, want dat is mijn geheim van de smid.
Probeer je maar eens voor te stellen wat er gebeurt als je samen in zo'n afspiegeling van je organisatie kernwaarden hebt bedacht. Die zijn dan echt van jou, van jullie. Ze komen direct uit je eigen geledingen. Dan wordt de introductie van die kernwaarden een eigen feestje (en je kunt daar ook prima een feest omheen bouwen, met een of meer van die kernwaarden als thema).
Zou het niet geweldig zijn als meer organisaties op deze manier met hun cultuur en gedrag aan de slag gaan? Zo via hun zelf ontwikkelde kernwaarden meer muziek in hun community brengen? En het goede nieuws is: dat kan. Eén telefoontje (06 551 635 08) , één mailtje brengt het proces op gang. Wie durft? (de afgebeelde kernwaarde is van i+solutions.)

Heeft Rotterdam dat nodig - reclame maken voor jezelf? Ja en nee. Niet omdat er al zoveel moois en bijzonder te zien en te bewonderen is. En ja omdat er nog zoveel jongeren zijn die best wat meer op zichzelf mogen gaan vertrouwen. Dat ze meer zijn dan veel anderen denken. En meer kunnen dan ze zelf vaak denken. Daarom heb ik me ooit als vrijwilliger verbonden aan IMCWeekendschool. En daarom ook werd het tijd dat de lessen van Stichting Reclame Maken Voor Jezelf ook in Rotterdam van de grond kwamen.
Zo stond ik zondag 5 februari in de werkelijk schitterende studieruimte van ErasmusMC. Die zit 'vast' aan het Sophia Kinderziekenhuis. Kop koffie, voorbereidend gesprek met het team van IMCWeekendschool Delfshaven en hop aan het werk. Het begin is altijd even zoeken. Ik vertel aan het hand van een presentatie wat we gaan doen. Vooraf probeer ik wat afspraken te maken met de leerlingen. Niet roepen, maar vingers. Je mag alles vragen en als je het saai vindt, zeg het dan tegen me. (Dat gebeurde trouwens ook - na de pauze. Maar de twee die het riepen zaten één minuut later al weer geconcentreerd te werken.) Mijn presentatie begint met wat reclame voor mezelf. Ik vertel iets over waar ik vandaan kom, wat ik doe en over ons gezin. Vooral de foto's van onze dochters in Volendammer kostuum toen ze 7 en 9 waren (tijdens een bezoekje aan het Zuiderzee museum) en de schoolfoto (ja, echt) van onze vorige hond maken indruk. Die schoolfoto van Sipke de hond is nog wel een verhaal. Mijn vrouw had de pup meegenomen naar school waar ook de schoolfotograaf was. Die was zo gecharmeerd van het hondje dat hij na onze dochters ook Sipke vastlegde. En die toonde zich - dat zie je - een professioneel model.
Die presentatie breekt het ijs en brengt het gesprek op gang. Als de leerlingen vragen aan je gaan stellen, weet je dat de verbinding is gemaakt. Daarna gaan we kernwaarden zoeken in bladen, uitknippen en opplakken. Dat ging geweldig. Er werd heel geconcentreerd gewerkt en heel veel en ook best hard gelachen. 
Al met al was het een topdag. Misschien ook wel omdat Feyenoord op het laatste moment nog gelijk wist te maken tegen PSV. Komende zondag gaan we schrijven en fotograferen. Topfotograaf Oscar Seykens portretteert alle leerlingen en samen met Reazun ('die Franse rapper van Kyteman') gaan we fantastische teksten met ze schrijven. Ik heb er nu al zin in.

Dit is de allerlaatste. De aller- allerlaatste blogpost met 'ont...' Na een jaar of van posts met 'Jezelf ont puntje puntje puntje is het mooi geweest. De enige die ik al al wel had geschreven maar nog niet had geplaatst staat hieronder. En die begint nou eens een keer niet met 'Jezelf'. 


Goed, daar gaan we. Ga er maar even goed voor zitten. Wie is de allerbelangrijkste hier? Dat ben ik natuurlijk. Waarom? Omdat ik hier schrijf en dit mag zeggen.
Is dat echt zo? Is mijn zelf belangrijker dan dat van jou. Draait het universum om mij. Nu ik toevallig even hier schrijf?
Dacht het niet. Het universum draait gewoon door als ik er niet meer ben. Dat deed het ook al toen ik er nog niet was. En dat geldt voor iedereen die dit leest.
Hoe komt het dan toch dat zoveel mensen denken dat het allemaal om hen draait? Dat is echt raar hoor. Als je even doordenkt begrijp je meteen dat het namelijk beslist niet zo is.
Groeien we ermee op? Worden we ermee geïnfecteerd van jongsaf aan? Kijken we het af van onze ouders, broers, zusjes, vrienden? Kopiëren we het gedrag van de mensen die we bewonderen? Naar wie we opkijken?
Het gekke is dat ieder van ons ook weet dat de echte betekenis voor de wereld komt van de mensen die zichzelf echt niet belangrijk vonden. Nee, ik noem geen namen, die zijn al bij je verschenen toen ik het over deze categorie mensen had.
Het zijn de mensen waarvan je beseft dat ze hun zelf volledig ten dienste van hun missie, hun betekenis hebben gesteld. De mensen die almaar groter werden omdat ze hun zelf zo klein maakten.
En het mooie is, dat kunnen wij ook. Ieder van ons. Ik noem dat ont-zelven. Dat je jezelf niet meer zo belangrijk vindt. Dat je jezelf ten diepste totaal onbelangrijk vindt. En dat je jezelf overlevert aan je betekenis. Dat je je volledig, compleet overlevert aan waarom je hier bent. Aan wat je kunt betekenen voor anderen.
Dat is ont-zelven.
Ik heb er veel over nagedacht. Ik heb er veel over geschreven. Hoe verder ik kwam, hoe duidelijker het werd. We moeten gaan ont-zelven. Voor een betere wereld. Voor meer aandacht. Meer inzicht. Meer besef.
En je moet het vooral gaan doen omdat ont-zelven ervoor zorgt dat je je ontzettend goed voelt. Verbonden. Misschien wel universeel.
Ontzelven haalt de dualiteit uit ons. Het maakt dat we niet meer denken in jij en ik, wij en zij. Alle tegenstellingen vallen weg als je gaat ontzelven. Het maakt ons hetzelfde, en dat is oersterk. Ont-zelven om het-zelven te stoppen. Want wat is dat nou eigenlijk - het 'zelf'. Heb je ooit wel eens een gedachte van jezelf gezien? Wist je dat je lichaam zich voortdurend vernieuwt? Dat de jij die je denkt dat je bent een paar maanden geleden nog niet bestond? Wie is dan die jij? Wat is dan dat zelf?
Nee, er zit maar één ding op: ontzelven. Ten diepste zijn we ook op atomair niveau zo goed als niets. Elk van onze atomen is voor meer dan 99% leeg. We zijn dus ook letterlijk zo goed als niets. Dus hoezo een 'zelf'?
Wat blijft er dan over? Spirit. De geest. De ziel. Het mysterie. Of zoals Lao Tse het zegt: And the mystery itself is the doorway to all understanding. 
De geweldige Amerikaanse verhalenschrijver Ray Bradbury heeft een boekje geschreven: Zen in the art of writing. Over de staat waarin je komt als je schrijft. Iedereen die wel eens echt en totaal geïnspireerd is geweest kent het ook: alles is weg, er is alleen maar dat ene. Understanding. Begrip. Wijsheid. En die overstijgt alle kennis. 
Ontzelven brengt je bij de bron. Bij het universum. Het universele. Het allergrootste en het allerkleinste. Dat wat ons verbindt. Waar we allemaal uit voortkomen en naar terugkeren. Dat wat misschien wel honderdduizend namen heeft, maar toch hetzelfde is. Ik weet niet wat het is. En toch weet ik het. Dat is een diep weten. Een onnoembare plek en een niet te beschrijven... ja, wat eigenlijk? Hoe ziet een ziel eruit? Je geest? Ach, lees de Tao van Poeh. Of het echte werk van Lao Tse. Dat is een begin. En beloof me dat je herleest. Misschien wel vijf, zes, achtentwintig keer. Je gaat steeds dieper. Je ziet steeds meer. Een glimp van begrip. Een schilfertje wijsheid. Tot je op een dag in de spiegel kijkt en niets meer ziet. Ontzelven. Oh, dat was het, denk je dan. Het is gebeurd en ik heb het eigenlijk niet eens door gehad. En zo ontstaan de wonderen. Ineens stond die deur op een kier. Een duwtje was genoeg. Daar ga je. Ontzelven... 

PS In 2023 komt er een boekje met de titel Ontzelven. Kun je nog eens nalezen hoe dat ook al weer ging.

Hoeveel ruimte geef jij jezelf? En hoeveel ruimte laat je innemen? Door andere mensen, dichtbij of verder weg. In de privé-sfeer of in je werk. Of misschien zelfs wel in je hobby of je momenten die bedoeld zijn als ontspanning. Daar zit die klem trouwens al in als je goed leest. Kom ik zo op terug. 
Anders geformuleerd: hoe vaak heb jij het gevoel dat je klem zit? Vast tussen relaties, projecten, regeltjes, afspraken, emoties of iets anders? Het gevoel dat je geen kant op kunt, alleen maar de richting die je gewezen wordt. De beperkte ruimte die je hebt vanwege die relatie, dat project, die regeltjes enzovoorts. Dat voelt op z'n zachtst gezegd onprettig. Onvrij. En ook onvrijwillig, want je hebt er - denk je - niet voor gekozen 
Ontspanning. Daar zit het losmaken van die klem al in. Daar zijn tegenwoordig allerlei cursussen, trainingen, seminars, goeroe's en methodieken voor. Naarmate de samenleving complexer is geworden, hebben we klaarblijkelijk meer mensen nodig die ons de weg wijzen naar eenvoud, rust en - logisch - ontspanning. Of dat allemaal werkt hangt niet zozeer af van degene die je die vormen van ontspanning biedt, maar vooral van jezelf.
Anders gezegd: als je gelooft in instant oplossingen om jezelf te ontklemmen, krijg je die ook. Want natuurlijk werkt mindfulness als je dat voor het eerst doet. Om maar een voorbeeld te noemen. Maar de deur gaat pas echt open als je volhoudt. Als je jezelf bereid en in staat stelt om die mindfulness te blijven doen. Dag na dag. Week na week. Maand na maand. En jaar na jaar. Pas dan bereik je een stadium waarin je in een mum van tijd uit die klem bent. En in de ontspanning. Overigens mag je voor mindfulness ook yoga, meditatie, chi gong, tai chi, eigenlijk elke vorm van vertraging en verstilling lezen. En ja, wandelen valt daar ook onder. Zeker als je dat mindful doet (jazeker, dat bestaat. Lees deze instructie van Tara Brach maar eens). Maar ook hele eenvoudige bezigheden als was vouwen, met de hand afwassen, in de tuin bezig zijn; eigenlijk alles waardoor je vertraagt.
Jezelf ontklemmen begint dus ook, hoe kan het anders, bij jezelf. Bij je eigen intenties; je eigen wil om uit die klem of klemmen, uit die spanning te komen. Daarmee zeg ik niet dat het altijd even eenvoudig is. Het kost tijd, moeite, energie. En het is essentieel om vol te houden. In die zin is het dus de kunst om meester te worden in dat ontklemmen. Het duurt een tijd voordat je jouw hoogstpersoonlijke manier en vorm hebt gevonden. En als je die eenmaal kent, kun je die verfijnen. Tot je zo ver bent dat je ook anderen in jouw kennis en inzichten kunt laten delen. Dus kunt helpen om zichzelf te ontklemmen. 
Jezelf ontklemmen is dus allereerst kiezen. De keuze maken om dat te willen. Om te zien wat je vast- en meestal ook wel tegenhoudt en je daardoor niet meer helemaal te laten leiden. Een beetje loskomen is al genoeg. Dan ervaar je al wat het met je doet. En daarna is het vooral een kwestie van volhouden. Doorgaan. Blijven oefenen. Dan ga je je uiteindelijk volledig ontklemd voelen. En dat is het gevoel van vrijheid. Heerlijk.

Ik hoor het mezelf de laatste jaren steeds vaker zeggen: 'We leven in een ont-zet-tend verbale cultuur'. Op zich is het natuurlijk te prijzen dat mensen met elkaar praten. Mits ze elkaar dan ook verstaan en begrijpen. En daar zit angel naar mijn smaak. Die dan ook nog eens tweeledig is. Laat me dat even uitleggen.
Allereerst zie ik dat er heel veel gepraat wordt zonder dat er echt iets gezegd wordt. Dat noem ik gebabbel. Geleuter. Gelul. Het is praten om de hete brij heen. Holle woorden, lege frases die nergens toe leiden. Ze zijn bedoeld om ervoor te zorgen dat er geen beweging komt. Om de illusie te wekkend dat er iets gebeurt terwijl je eigenlijk alleen maar monden ziet bewegen. Luisteren naar zulk gebabbel is zinloos. Dus doe het niet. Als je denkt dat het gesprek bedoeld is om stilstand te realiseren, doe dat dan vooral niet. Loop weg. Sla met je vuist op tafel. Schrijf heel groot STOP! op een papier. Kortom, doe iets disruptiefs. Iets waarmee je de prater uit het geleuter haalt. Heel misschien komt het dan tot een echt gesprek.
Dan het tweede lid van de angel. Het valt mij op dat mensen die verbaal sterk zijn, zich vaak ook een prima plek in de hiërarchie toeëigenen. Anders gezegd: als je goed kunt lullen komt je nog eens ergens. Wat betekent dat de meer extraverte types ook extra goed voor zichzelf kunnen zorgen. En daar zit iets scheefs in. Het leidt ertoe dat we neigen te denken dat die mensen dan ook wel behoorlijk intelligent zullen zijn. Nee, lieve mensen; goed kunnen lullen zegt bijzonder weinig over intellect. Verbale kracht is zeker geen garantie voor denkkracht. 
Het wordt tijd dat we onszelf gaan ontbabbelen. Dat we wat vaker stil zijn en luisteren. Dat we gesprekken voeren door elkaar diep in de ogen te kijken. Elkaar aan te voelen. Of gewoon samen dingen te doen. Te ondernemen. Woordeloos communiceren geeft een heel andere diepgang. Jezelf ontbabbelen geeft ruimte aan nieuwe dimensies. Bij jezelf. En bij de ander. Doe het maar eens. Ontbabbel jezelf. En ervaar wat er dan ontstaat.