Zou het een specht geweest zijn die ooit iemand het idee voor de marimba influisterde? Het is een wat ondergeschoven kindje onder de instrumenten, die marimba. Niet zo hees als de saxofoon - laat staan sexy. Lang niet zo knallend als een stel pauken. En dan sterft het geluid van zo'n houten geluidsapparaat ook nog eens razendsnel weg.
Toch is het geluid van de marimba niet te kopiëren. En wanneer iemand virtuoos weet te spelen op dat instrument, is dat indrukwekkend. Alleen fysiek al, want de marimba is tamelijk bewerkelijk en laat zich niet eenvoudig temmen. Met een maximum van vier stokken is het aantal akkoorden beperkt en dan is het des te knapper als je een heel arsenaal aan beelden op zo'n instrument kunt toveren. Tatiana Koleva doet dat. Ze is Bulgaars en woont al jaren in Nederland. Op de media-pagina van haar website krijg je een goed beeld van haar kunnen - en dat is niet niks. Luister maar eens.
Het was eigenlijk door het gevoel van lente dat vanochtend ineens uit de lucht kwam vallen (zo gaat dat nou eenmaal met seizoenen - die sturen niet van te voren een agenda-uitnodiging of whatsapp dat ze eraan komen). Voor het eerst dit jaar hoorde ik de specht. Het was maar een korte serie houtklopjes, maar dan weet ik genoeg. Het wordt lente als de specht aan het nest begint te werken. En hoewel zo'n boom qua toonsoort veel minder variëteit laat horen dan een marimba, klinkt het concert van de specht mij als muziek in de oren.

Een deel van de wereldeconomie is behoorlijk aan het oxideren. Dat is een interessant schouwspel met prachtige en minder fraaie taferelen. Vroeger zaten bankmedewerkers met gouden ketenen vastgeklonken aan hun werkgever. Prachtregelingen hadden ze allemaal. Zoals 4 x 9 uur werken, 1 dag per week vrij en toch een salaris voor een complete werkweek. Een 13e maand, soms zelfs een 14e maand; een hypotheek tegen idioot gunstige condities en allerlei zeer prettige werknemersregelingen ten aanzien van ziekte, arbeidsongeschiktheid en ander malheur. Menigeen was vijf jaar of langer geleden wel een jaloers op den bankmensch.
En nu? Anno 2013 praten we over demotie (door Cap Gemini geïntroduceerd, maar gaat bij de banken ongetwijfeld ook gebeuren), over terugbetalingsregelingen (ABNAMRO, ING, tot voor kort SNS en ook een aantal verzekeraars kan erover meepraten), over het terughalen van uitbetaalde bonussen (verspilde moeite - we hadden er toen geen enkel probleem mee) en over de rol die banken en verzekeraars in de samenleving hebben. Tja, goud roest niet, maar ik vrees dat de banken de gouden ketentjes verruild hebben voor exemplaren van ijzer. En die ontkomen niet aan het economische oxidatieproces. Een proces dat niet meer te stuiten is, en het heeft een essentieel reinigend effect.
Wat zou er gebeuren als banken en verzekeraars zich werkelijk dienstbaar zouden opstellen?
Kunt u zich dat voorstellen: een bank die aan u vraagt wat u nodig heeft? Zonder bijbedoelingen, zonder strategie, zonder minuscule regeltjes? Te vaak hoor ik verhalen van - kleine en grote - ondernemers die door banken en verzekeraars in de tang zijn genomen. Afgelopen vrijdag nog. Een collega zzp'er die net een zware tijd achter de rug heeft vertelde me dat de bank begon aan te dringen om het intrekken van zijn krediet. Een krediet met een hoge rente, waarvan hij de rente en aflossingen netjes iedere maand betaalt. Het telefoontje zal ongetwijfeld gedaan zijn vanuit de zogenaamde zorgplicht die de banken en verzekeraars tegenwoordig hebben. Maar die zorgplicht is natuurlijk een wassen neus. Die werkt alleen als er sprake is van een werkelijke interesse in de relatie tussen bank en klant.
Uit eigen ervaring weet ik dat die interesse niet bestaat. Er wordt gekeken naar cijfertjes en naar regeltjes en naar wat de collega-banken doen en wat de overheid zegt. En dan komt dat telefoontje. Toen ik het als ondernemer moeilijk kreeg - en ik ben beslist niet de enige in deze tijd - was de bank heel lang stil. Tot hun eigenbelang in het gedrang leek te komen en toen was er ineens contact. Wat mij bevreemdt is dat de bank al lang gezien moet hebben dat er een dalende trend in mijn inkomsten zat. Zij hebben van mij tenslotte het recht gekregen om mijn geldstromen te beheren. Toen ik twee keer iets te laat was met het aanvullen van mijn bedrijfskrediet werd dat zonder pardon ingetrokken. In de regeltjes stond natuurlijk dat zoiets mocht. Als ondernemer kun je dan helemaal niets meer. Alle facturen die betaald worden gaan rechtstreeks naar de aflossing van het krediet en hoe je het privé redt, daar moet je maar zelf zien uit te komen. Ik zal de details van het telefoongesprek dat ik daarover met een dame van de bank voerde, achterwege laten. En ik bedank bij deze nogmaals mijn schoonmoeder en de vrienden die ons geholpen hebben.
Dit gedrag van banken (en verzekeraars en vele overheidsinstellingen en nog talloze andere organisaties) staat  in mijn ogen symbool voor de tijdgeest. Voor een periode waarin we het lijkt alsof we met regelgeving, taakstelling, verantwoordelijkheden, bevoegdheden, meer controle krijgen over de economie, de stand van het land, de oplopende zorgkosten en zorgbehoefte enzovoorts. Neem alleen al het alleen aantal controle-instellingen dat de laatste tien, vijftien jaar het licht heeft gezien. Neem het oplopende stressniveau bij duizenden in het onderwijs die vooral bezig moeten zijn met formulieren, administratie, testen, toetsen, rapportages, evaluaties en zo meer. Neem ook de grote onvrede in de zorgsector - over de volle breedte daarvan. Het past allemaal in een samenleving die toestaat dat overheden en grote organisaties zich in toenemende mate distantiëren van alles en van iedereen. Die zich hult in kaders, stucturen, protocollen, systemen, beheer- en beheerstools; die nog steeds vaker afstand creëert in plaats van nabijheid. Als je service wilt van een multinational, betaal je daar al snel 30 tot 70 cent per minuut voor; om maar eens een voorbeeldje te geven.
Het is toch diep triest als mensen in beroepen waarin ze dienstbaar móeten zijn, gaan klagen dat ze dat niet meer kúnnen zijn, domweg omdat ze de tijd er niet meer voor hebben. Dienstbaarheid wordt in de huidige samenleving door velen gezien als irritante nederigheid. Als 'moeten kruipen' voor een ander. Mensen in de zorg weten dat het omgekeerde waar is. Wie met mensen in deze sector gaat praten, zal ontdekken dat juist in die dienstbaarheid de pareltjes van het leven schuilen. Met nog grotere woorden: daarin zit geluk verstopt.
Nou zou het natuurlijk prachtig zijn als banken het diepgaande besef zouden krijgen dat ze op deze wereld zijn om een bijdrage te leveren aan het levensgeluk van mensen van samenlevingen. Potverdorie, dat zou mooie dingen opleveren - als er banken zouden zijn die dat in hun mission statement opnemen. Dan hoeven we het niet eens meer over dienstbaarheid te hebben. Dan is geld ineens een vorm, een soort van energie. En die energie kun je op allerlei manieren aanboren en inzetten. De energie wordt dan ontketend.
Kijk, daar zou ik het nou heel graag eens met een bank over hebben.

De geweldige soulzanger en dominee en begrafenisondernemer en vader van vele, vele kinderen - Solomon Burke, scoorde een grote hit met het nummer met bovenstaande titel. Wij zagen hem in Paradiso een paar jaar voor zijn plotselinge overlijden tijdens de vlucht naar Amsterdam voor een serie optredens met De Dijk en dat was een zinderend optreden. Wat een charisma, wat een plezier en wat een womaniser, ondanks zijn omvang en zijn hoge leeftijd (of misschien wel juist daardoor)!
De song 'None of us are free' werd decennia daarvoor vertolkt door Ray Charles, ook al geen kinderachtige performer. De tekst is niet hem, maar van drie songwriters: Brenda Gordon Russell, Cynthia Weil en Barry Mann. En allemachtig wat hebben die met z'n drieën een prachtige tekst geschreven. Mann en Weill zijn overigens ook man and wife en een zeer, zeer verdienstelijk songwriterstel. Ze zijn in 1987 opgenomen in de Songwriters Hall of Fame.
De strekking is eenvoudig: zo lang er nog een van ons geketend is, is niemand van ons werkelijk vrij. En dan zeggen zij en zingt Solomon over echte vrijheid dit: None of us can find it on our own; We've got to join together in spirit, heart and mind, So that every soul who's suffering will know they're not alone. Vooral dat 'join together in spirit, heart and mind. Ik heb het vermoeden dat deze song is geschreven in de tijd dat de Verenigde Staten nog ernstig raciaal verdeeld waren. Daarmee zou dit lied zich scharen onder een van de betere protestsongs. Het werd overigens ook nog uitgevoerd door Lynyrd Skynyrd, The Blind Boys of Alabama (hoe kan het ook anders) en door Sam Moore (samen met Sting en Sheila E.).
Wat me zo aanspreekt in deze songtekst is dat vrijheid hier niet wordt gezien als een individueel voorrecht, maar als een volledig collectief gegeven. Vrijheid bestaat pas als we allemaal bevrijd zijn van onze ketenen, uit onze kerkers, en onze bajessen. Daarmee is het losgeweekt van het persoonlijke en het nationale. Vrijheid heeft in de woorden van deze songwriters een hogere waarde gekregen, een niveau, een streven dat al het individuele overstijgt en daarmee en daar wereldomspannend wordt. Gewichtige woorden, dat realiseer ik me. Maar de schrijvers zeggen het heel eenvoudig, in begrippen die een kind kan begrijpen. Daarmee krijgt het streven weer aardse proporties. Bovendien zeggen ze letterlijk dat het eenvoudig is. We moeten ons verenigen (sorry, dat klinkt in het Nederlands dan ineens weer tamelijk oenig) in geest (spirit - klinkt ook veel beter), hart en hoofd (beetje vrije vertaling van mind).
Opvallend dat spirit als eerste wordt genoemd. Wel terecht en de writers hebben er ongetwijfeld over nagedacht (en mogelijk nachtenlang over gediscussieerd). Spirit, in goed Nederlands in-spiratie, of nog beter in spirit(us) zijn is de staat waarin mensen zich verbinden met het universele. Dus ook met alles en iedereen om hen heen. Wie geïnspireerd is staat open. En daarom ben ik ervan overtuigd dat we vóor alles, voordat we kennis, wetenschap, inzicht en ervaring opden, spirit nodig hebben. Die brengt ons terug naar waar we ooit vandaan kwamen. Heel, heel soms kun je dat ook voelen. Die verbondenheid met alles en iedereen. Een moment van ultiem geluk. En daar is niets voor nodig, omdat je dan eenvoudigweg niets nodig hebt. Die momenten moeten we zoeken. Allemaal en zo vaak mogelijk. Dat komt dat doel van 'None of us are free' steeds dichterbij. Gelukkig.

Wij zijn ontiegelijk rijk. Niet zoals Bill en Melinda Gates of Warren Buffett. Nee, dat niet - de bank schrijft keurig elke maand een bedrag aan rente af voor hetgeen we die instelling schuldig zijn voor ons huis en nog een paar zaken. We doen geen grote investeringen (we sponsoren wel eens een mooi initiatief), we hebben een rijtjeshuis (wel in het pittoreske Monnickendam) en geen zwembad in de tuin. We rijden in een keurige middenklasse hybride auto en we hebben zeker geen huis voor ozne studerende kinderen gekocht (Hoe hoog wordt dan de huur voor de huisgenoten die niet bij je familie horen, vraag ik me dan vaak af. Geen idee of zulke ouders dan ook meteen in een verdienmodel denken...). En een tweede of een derde huis hebben we ook al niet.
Status is vaak ook gekoppeld aan rijkdom. Hoe word je gezien en vooral ook door wie. Mag je twitteren met BN'ers? Krijg je wel eens likes van anderen met een zekere status. Sta je in rubrieken op t.v. en in kranten en tijdschriften direct naast iemand met een naam. Sommigen hebben het er maar druk mee. Wij niet.
Nou kun je met rijkdom en status prachtige dingen doen. Kijk maar naar Bill en Melinda Gates, naar Warren Buffett of Bill Clinton. En ook in Nederland hebben we tal van rijken die helpen om de wereld wat mooier en beter te maken, met hun geld, met hun netwerk en vaak ook door zich persoonlijk in te zetten. Hulde!
Toch voel je echte rijkdom pas als er grote levensgebeurtenissen plaatsvinden. Zoals vorig jaar toen mijn schoonmoeder plotseling overleed en heel direct daarna onze oudste dochter het ouderlijk huis verliet. En nu weer, nu de jongste ook het nest gaat verlaten. Daar wordt een mens wat melancholiek van. Het nodigt uit om terug te kijken, om te herbeleven wat je met die kleine hebt meegemaakt. Automatisch komen er allemaal herinneringen op het netvlies en verschijnen er ineens foto's en filmpjes die je al lang niet gezien had.
Het is prettig als je mag helpen om die nieuwe plek van je jongste in te richten. Als je laminaat mag leggen, het bed in elkaar mag schroeven en de kast. Als je de koelkast haalt en op z'n plek zet. Je maakt dan nog even deel uit van haar eigen leven. Maar dat duurt natuurlijk niet zo lang. Binnen de kortste keren woont ze daar en heeft ze haar eigen leven en haar eigen ritme. Haar eigen vriendenkring en favoriete gerechten, drankjes en hangouts.
Toch voelt het als rijkdom, als een zegening. Niets mooier dan zien dat je kinderen hun eigen leven willen leven. En natuurlijk schrijnt dat ook. Maar dat is ons probleem en daar leren wij wel mee leven. Ga maar lekker meiden! Zwemmen, vliegen, leven! Go girls, go!

Morgen mag ik weer lesgeven in Amsterdam-Noord, op IMC Weekendschool. De school waar kinderen - in tegenstelling tot de meeste andere scholen - graag naartoe gaan. De weekendschool is namelijk een plek maar je niet kunt mislukken. Niet dat alles goed is wat je doet en niet dat je gewoon maar wat kunt aankloten. Integendeel, ik durf te beweren dat de meeste kinderen op de weekendschool hard werken dan op hun reguliere school. Begrijp me goed, ik wil daarmee het reguliere onderwijs niet afserveren. Dat zit - gelukkig nog steeds - barstensvol met gemotiveerde leerkrachten en andere onderwijsprofessionals en ondersteunende medewerkers. En tegenwoordig kun je beter zeggen dat je in het onderwijs zit dan dat je bij een bank of verzekeraar werkt.
IMC Weekendschool is een fenomeen. Er staat een geweldige crew achter van zeer gemotiveerde vrouwen en mannen die geloven in verandering. Voorvrouw Heleen Terwijn had 15 jaar geleden het geloof en de overtuiging dat echte verandering in het onderwijs mogelijk is, en dat is inmiddels - na 15 jaar - zeer zeker zichtbaar. Ik heb het zelf mogen ervaren toen ik een aantal alumni mocht interviewen en hen vroeg naar wat IMC Weekendschool voor hen ad betekend. Bij sommige antwoorden werd ik zo geraakt dat de tranen me in de ogen sprongen (ik hoop maar dat ze dat niet gemerkt hebben).
Het allerbelangrijkste voor kinderen en jongeren - en dat weet ik ook door gesprekken met docenten op de interne scholen in jeugdgevangenissen - is een gevoel van zelfvertrouwen en zelfrespect. Het zeer basale gevoel dat je iets kunt. Voor veel jongeren is dat bepaald niet de gewoonste zaak van de wereld. Denk hier maar eens over na: gemiddeld genomen zit in elke schoolklas een kind dat mishandeld wordt. Een kind waar elk gevoel van slagen, elke succeservaring, elk greintje zelfrespect en zelfvertrouwen met regelmaat uit wordt geslagen, geschopt of erger.
Ik ken de kinderen die ik lesgeef op de weekendschool niet zo goed. Geen idee of over mishandelde kinderen tussen zitten. Statistisch gezien zeker. Het doet er ook niet toe. Mijn motivatie om deze lessen op deze school - en zomers in een jeugdgevangenis - te geven is dat ieder kind recht heeft om te slagen. Zoals een docent timmeren in de jeugdgevangenis ooit tegen me zei: 'Het eerste wat ze hier maken is een grote knijper, een brievenhouder. Dat is het eenvoudigste wat je kunt maken. Sommige jongens lukt zelfs dat niet. Dan ga ik naast ze staan en help ze net zo lang tot ze het wel voor elkaar hebben. De triomf die je dan op het gezicht van zo'n jongen ziet...'
We hebben een samenleving nodig die diep van dit besef doordrongen is. Mensen zoals Heleen Terwijn en Rob Defares - de hoofdsponsor van IMC Weekendschool; gastdocenten zoals Ahu Sahin, Frank van der Goot en Peter Plasman. En die vele, vele andere gastdocenten in Groningen, Tilburg, Nijmegen, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Amsterdam die graag op zondag tijd vrij maken. Omdat ze er allemaal diep van zijn doordrongen dat elk kind, elke jongere het recht heeft om te slagen. Wie hij of zij ook is; waar hij of zij ook vandaan komt.

Bovenstaande afbeelding is geen grap. Er bestaat echt een Instituut voor Briljante Mislukkingen. En terecht, want uit de grootste mislukkingen komen vaak de meest briljante ideeën en ontdekkingen voort. Op de website die bij de afbeelding hoort staat ook een prachtig verhaal over hoe Proctor & Gamble faliekant miskleunde met de introductie van een schoonmaakmiddel met chloor. Goed voor een gegarandeerde gulle lach, die site. ontdekkingen voort. En was Columbus niet ooit op weg om een snellere handelsroute te ontdekken naar de Oost?
Als je het aan mij vraagt zou iedere school en iedere bedrijf zo'n instituut of Brilliant Failures moeten hebben. In mini-vorm dan. De memoblaadjes van 3M bijvoorbeeld zijn ook het gevolg van een mislukking. De reden waarom ik over dit thema schrijf is eenvoudig: we hebben een veel te grote angst ontwikkeld voor mislukkingen. Terwijl de geschiedenis ons leert dat juist mislukkingen bijna een garantie zijn voor vooruitgang en vaak ook succes.
Maar wat doen we hier: we ontwikkelen een onderwijsbeleid waarin mislukken zo ongeveer 'ausradiert' is. Bijna alles in het onderwijs is gericht op het handhaven van het niveau waarop het kind nou eenmaal is geïndiceerd. Door CITO, NIO of welk onderzoeks/testinstituut ook. Ik vind dat een verschrikkelijke ontwikkeling. Waarom? Het redeneert veel te sterk vanuit een indeling in groepen, in niveaus. Het draait om gelijkschakeling en veel te weinig om onderscheid en individualiteit. Het uitgangspunt is beheersbaarheid en indeling en daarmee wordt heel veel creativiteit, inventiviteit en vooral ook persoonlijke ontwikkeling weggeknuppeld. In zijn boek 'Inspiration' beschrijft dr Wayne Dyer hoe hij eerst twee keer struikelde over het vak biologie op zijn middelbare school. Tot er een docente kwam die simpelweg tegen hem zei: 'Wayne, ik weet dat je het kunt.' Die overtuiging en het feit dat ze hem tijdens de lessen zo nu en dan een ondersteunende blik toewierp, was genoeg om van een drie naar een acht te gaan voor dat vak.
In het onderwijs moet ruimte zijn voor echt contact, voor elkaar echt leren kennen. Dat maakt het voor de klas staan veel boeiender en dat maakt ook het in de klas zitten (of staan of rondlopen) veel aantrekkelijker. Het vraagt wel dat we de bestaande structuren eens kritisch onder de loep nemen. Het vraagt dat we bereid zijn om een aantal mislukkingen in het onderwijs te zien en te erkennen. Het vraagt ook de wil om juist van die mislukkingen te leren. En ze niet zo lang te laten voortduren dat er grote groepen leerlingen en docenten de dupe van worden.
Bovendien wil ik ervoor pleiten om op alle plekken waar mensen worden opgeleid om in het onderwijs terecht te komen, lessen op te nemen waarin het recht om te mislukken centraal staat. Dat zal onder meer tot gevolg hebben dat deze mensen met een glimlach naar hun eigen mislukkingen kijken. En bovenal dat ze hun leerlingen zullen stimuleren om zaken uit te proberen, om ver te gaan, om te gaan exploreren en experimenteren. Dat er dan wel eens iets fout is het beste moment om te leren. Voor iedereen. Kijk nog maar eens op die website. Of lees de historie van briljante wetenschappers als Einstein, Nobel, Edison of een aantal ontdekkingsreizigers er maar eens op na. Mislukken moet. Dus wat mij betreft staat het binnenkort in het mission statement van ieder onderwijsinstituut.

Vandaag kwam ik op Facebook een post tegen met een quote van de Dalai Lama over onderwijs. Dit zegt hij: 'We have to think and see how we can fundamentally change our education system so that we can train people to develop warm-heartedness early on in order to create a healthier society. I don’t mean we need to change the whole system, just improve it. We need to encourage an understanding that inner peace comes from relying on human values like, love, compassion, tolerance and honesty, and that peace in the world relies on individuals finding inner peace.'
Zijn uitspraak is mij uit het hart gegrepen. Ik ben al lang zeer ver-ont-waardigd over de stand van het onderwijs in Nederland. Laat me, voordat ik daarover verder schrijf, het begrip verontwaardiging even goed uitleggen. Dat is namelijk precies waarover de Dalai Lama schrijft. Het onderwijs in Nederland is - op een paar mooie uitzonderingen na - ontdaan van waarden. Een hele batterij elkaar opvolgende Ministers van Onderwijs heeft het bestaan om - ondanks uitvoerige debatten en beleidsstukken over normen en waarden - de allerbelangrijkste waarden uit het onderwijs te slopen. Hun inspanningen zullen ongetwijfeld merendeels goedbedoeld zijn geweest, maar de resultaten ervan zijn nogal dramatisch.
Wat filosofischer gezegd kun je je afvragen wat de staat van een land is (dan kun je  zo zeggen, en ook andersom en dan betekent het ineens iets heel anders) als het zo met haar toekomst omgaat... Wanneer beleidsmakers leven vanuit het besef dat alles wel beter zal worden als je het maar bij elkaar harkt. Groot is beter want dan kun je meer. Nou, vergeet het maar. Ik zou zeggen: klein is beter, want dan ken je elkaar. Een oud Afrikaans gezegde is er klip en klaar over: 'It takes a village to raise a child'. Dus geen stad. En al zeker geen megalomane ROC of Inholland of UvA/HvA. Hillary Clinton leende het gezegde voor haar boek over de invloed van anderen dan gezinsleden op kinderen.
Wat ik een van de meest verschikkelijke ontwikkeling vind in het huidige onderwijs, is dat er op zo ongeveer elk kind dat een fractie anders lijkt te zijn dan de rest (en wat is dan normaal?) een label krijgt. Het aantal kinderen met ADHD is stormachtig toegenomen en begrijp me goed, een deel van hen zal terecht zijn gediagnosticeerd en dat is natuurlijk goed. Maar ik heb met stijgende verbazing geluisterd naar het verhaal van een vader met een kind in de bovenbouw van de basisschool dat tegen wat moeilijkheden aanloopt. Hij zei letterlijk - en laat ik daarbij meteen vermelden dat deze bekende een universitair opgeleide bedrijfskundige is: 'Na vijf minuten kon ik geen touw meer vastknopen aan het verhaal van de onderwijzeres. Gelukkig zat er een remedial teacher bij die mij kon uitleggen waarover ze sprak en wat al die termen betekenden'.
Onderwijs, beste lezers, gaat om het prikkelen van nieuwsgierigheid. Het aanzetten tot vragen, tot zo veel mogelijk hoe's, waaroms, waartoe's, waarvoors enzovoorts. Probeer dat maar eens voor elkaar te krijgen in een klas van dertig tot vijfendertig kinderen. Die kom je, net als pakweg 40, 50 jaar geleden, op de meeste basisscholen en scholen voor vervolgonderwijs weer tegen.
Gelukkig zijn er ook mensen die tegen de stroom in roeien en/of de gaten vullen die het reguliere onderwijs laat vallen. Heleen Terwijn van IMC Weekendschool; de mensen van JINC met bijvoorbeeld Dymph Vroegh (die ook de Weekendschool goed kent); de mensen van de Weekendacademie, Patrick Straatman (die ik via Tai Chi ken) die met een aantal gelijkgestemden een alternatieve school opricht, bijna alle medewerkers van scholen voor speciaal onderwijs in buiten de justitiële jeugdinrichtingen en gesloten jeugdzorg en vele, vele anderen. Iedereen die zelf kinderen heeft, zou het moeten weten: als je ze iets wilt leren, moet je samen dingen gaan doen, ontdekken. Een boot bouwen bijvoorbeeld zoals ze in het Sarah Reed Children's Center doen. Kunst kijken. Koekjes bakken (en dan vooral zelf niet teveel doen). Ach, iedereen kan het verzinnen. Zo moeilijk is het niet. De menselijke waarden die daarin zitten - liefde, compassie, tolerantie en eerlijkheid - moeten terug in het onderwijs. En snel ook. Of dat kan? Jazeker. Ik zie het aan de workshops die ik mag geven in een justitiële jeugdinrichting. Respect verdien je door die waarden uit te stralen, door vanuit zulke waarden te werken. Dan voel je je waardevol, wat ook je verhaal of je historie is. En hoe dat moet, daarover wissel ik graag eens van gedachten. Met mensen in en rond het onderwijs en de (justitiële) jeugdzorg. En natuurlijk ook met de Minister van Onderwijs.