Waar ben je nu? Die vraag zou ik natuurlijk aan m'n moeder kunnen stellen die een paar weken geleden vertrokken is (en zo tussen van alles en nog wat door doe ik dat ook regelmatig). Maar het antwoord weet ik natuurlijk. Dat is overal te lezen, als je maar bereid bent om echt goed om je heen te kijken. Of binnenin jezelf, mag ook. Zoals een muziekstuk maar één keer klinkt zoals het op dat moment klinkt, zo is het met het hele leven. Elk moment is er één, telkens weer. Zelfs onze geschiedenis - die we ons ook in momenten herinneren, bestaat alleen maar in het nu. Omdat je er nu aan denkt.
Dat is zo'n raar besef en tegelijkertijd wonderbaarlijk. Alles wat nu is, is straks niet meer. Maar kan wel weer even 'nu' worden. Dus als ik aan 'ús mem' denk, is ze er even. Nu. En dan weer weg. Zo zit elk nu-moment iets van onze sterfelijkheid. Die dan eigenlijk ook weer geen sterfelijkheid is. Want we leven in het nu, zeg maar een jaar of tachtig, negentig, honderd misschien. En dan komt het laatste 'nu'. Ja, hier dan. Want ergens begint dan een nieuw 'nu'.
In alle boeken en verhalen van mensen die bijna dood zijn geweest over dat 'nieuwe nu' is dat een tijdlois, plaatsloos, kwaadloos, volkomen liefdevol en licht nu. Misschien komt daar het begrip 'verlicht' wel vandaan. Als je daar aankomt ben je automatisch verlicht. Of misschien ga je wel op in een groot liefdeslicht. Mocht ik direct contact krijgen met mijn moeder, dan zal ik het haar eens vragen.
Er is dus geen straks - dat kan niet als er alleen maar 'nu' is. In die zin is er dus ook geen hiernamaals. Misschien kunnen we dat vanaf nu (hihi) beter hiernumaals noemen. En zou het dan niet zo zijn, dat wanneer je beseft dat je 'nu' doorgaat als je niet meer hier bent, er ineens een soort van rust over je komt. Natuurlijk, je wilt nog wel van alles - een mens mag echt wel dromen blijven hebben - maar je realiseert zo langzamerhand waarschijnlijk dat elke stap naar wat je wilt in het nu plaatsvindt. En elke stap in een andere richting ook. Daarom is het zo essentieel om goed voor ogen te hebben waarvoor je hier bent. Wat hetgeen is dat je voor elkaar wilt krijgen. Voor wie je wat wil betekenen. Waarom. En hoe.
Dat hoeft niet allemaal groots en meeslepend en wereldveranderend te zijn. Mag wel natuurlijk. Eén mens kan zoveel teweegbrengen in de wereld. En het mooiste is natuurlijk als je mensen zo weet te raken, dat ze meer licht gaan geven. Als je verlicht wordt, word je uit het duister gehaald. Mensen gaan je zien, kennen, herkennen. Ik las over een kunstenaar in de VS die inmiddels al jaren de bordjes van zwervers en bedelaars koopt. Hij raakt daardoor met ze in gesprek. En hun verhalen vertelt hij met de exposities die hij met en rondom deze bordjes maakt. Zo zet hij deze mensen in het licht. Het is niet moeilijk. En het is zeker niet ingewikkeld. Misschien kun je het de komende tijd ook eens doen. Gewoon. Even iemand in het licht zetten. Nu. Daar ga je gegarandeerd zelf ook van gloeien.

Ziel, karakter, geest, geestdrift. Dat zijn de oppervlakkige betekenissen van spirit. Karakter hebben we allemaal. De een wat gemakkelijker dan de ander. Opener, geslotener, vrolijk, nors. Maar eigenlijk is het natuurlijk helemaal niks, dat karakter. Het is wat je er zelf van maakt. Je karakter is trouwens ook iets heel anders dan je geest. Terwijl geestdrift dan wel weer goed bij je zou kunnen passen. En hoe zit het dan met je ziel?
Als iemand gestorven is, zie je meteen dat het lichaam zielloos is. Terwijl je toch echt niks hebt zien vertrekken. Toch kijk je direct na het overgaan naar een omhulsel. Je weet het en je voelt het. Dus we zijn meer dan hetgeen ons een tijdlang huisvest. Heel veel meer. En daarom is doodgaan niet zielig, hoe triest het soms ook is. Je ziel is vertrokken. Je lichaam is zielloos geworden.
Hoe slim we ook zijn, er is nog niemand die een 'soultracker' heeft uitgevonden. Dus als je wilt weten waarheen je ziel gaat, zul je moeten afgaan op verhalen die we als mensen al aan elkaar doorvertellen zo lang we hier op aarde rondlopen. En het mooie van die verhalen is dat ze wel antwoord geven, maar vooral heel veel aan je eigen invulling overlaten. De zielsbestemming is niet in woorden te vangen. En juist daarom houden kunstenaars door de eeuwen heen zich er zo vaak mee bezig. Vol geestdrift. Of levensangst. Obsessief. Of juist vanuit de stilte.
Naarmate je ouder wordt, gaan er steeds meer mensen dood. Dat is natuurlijk niet zo, dat lijkt zo omdat de dood dichterbij kruipt. Toen Wilbert - de art director met wie ik tien jaar lang nauw samenwerkte - vertrok, schrok ik daar nogal van. Samen liepen we kilometers om onze geest de ruimte te geven. Voor ideeën. Toen ik hoorde dat hij was overleden, dacht ik vrijwel meteen 'nu heeft z'n geest alle ruimte'. Alles waarin hij zich begrensd heeft gevoeld, moet vanaf dat moment van hem af zijn gevallen. Licht, lichter, allerlichtst. Nergens meer aan vast, geen enkel verlangen, helemaal geen wensen of behoeftes meer. Geen tijd, geen ruimte, alleen misschien nog besef. Los, volledig los. Het kan niet anders dan dat het een heerlijk gevoel is. Zeker voor de kunstenaar die Wilbert eigenlijk was.
De 'waar'-vraag is eigenlijk niet zo relevant als het gaat om de geest. De 'wanneer'-vraag is veel essentiëler. Wanneer we onszelf bereid vinden en in staat stellen om de geest, de ziel te laten spreken. Of, zoals Nelson Mandela het zo prachtig zei in zijn inaugurele rede: 'Our deepest fear is not that we are inadequate. Our deepest fear is that we are powerful beyond measure. It is our light, not our darkness that most frightens us. (...) It's not just in some of us; it's in everyone. And as we let our own light shine, we unconsciously give other people permission to do the same. As we are liberated from our own fear, our presence automatically liberates others.' Het licht dat we uiteindelijk worden - onze ziel, geest of hoe je het ook maar wilt noemen - is wat ons allemaal verbindt. Je spirit is dat licht. Het vraagt moed om dat licht al bij leven zo hard mogelijk te laten schijnen. Omdat het ons zo zichtbaar maakt. En wat zichtbaar is, is kwetsbaar. En wat kwetsbaar wordt gemakkelijk kapot gemaakt. Maar kwetsbaarheid, vergankelijkheid, voorbijgaan is ten diepste alles wat we hebben. Daarom zijn we zo blij met mensen die hun licht durven laten schijnen. Ze geven hoop; ze laten ons iets van hun ziel zien. En zo zijn ze een voorbeeld van wat we allemaal zijn: licht. Dus zeg het elke dag maar even tegen jezelf: IK BEN LICHT - I AM LIGHT - IK BIN LJOCHT.

Alles, werkelijk alles heeft een plek. In je herinnering; of beter: in je bewustzijn. Iets echt kwijtraken is volgens mij dan ook onmogelijk. Je kunt het hoogstens loslaten. En dat is dan meteen een kunst die we misschien best eens wat beter mogen leren beheersen. Let go, let god, schrijft dr Wayne Dyer - die ons inmiddels ook verlaten heeft (op 30 augustus van dit jaar). Dat gaat over loslaten, of overgave - zo mag je het ook noemen. 
Als je leeft vanuit het besef dat je gedragen wordt, vanuit het bewustzijn dat je deel uitmaakt van iets veel groters (mijn moeder noemde het god), dan is het ook eenvoudiger om je over te geven. Om geen strijd te leveren, om de dingen te nemen zoals ze komen en zoals ze zijn. Zo is ús mem vertrokken. Zo gaf ze zich over. Geen spoortje van verzet. Rustig, vol vertrouwen en met voor ons allemaal, kinderen, schoondochters, (achter)kleinkinderen en haar man nog een hart onder de riem. Een laatste boodschap waarmee ze duidelijk maakte dat ze zelfs in die laatste dagen meer met ons bezig was dan met zichzelf. Met een groot bewustzijn van haar naderende einde gaf ze nog van alles mee. Vooral hoe trots ze op ons was en hoe blij ze was dat ze deel uitmaakte van ons leven. Zo maakte ze voor ons het afscheid, het loslaten zo licht mogelijk.  
Als je op die manier loslaat, word je steeds lichter. Je gaat gloeien en je gaat zweven. En als je ziel, je bewustzijn licht genoeg is, raakt die los van je lichaam en vertrekt. Voor ons voelde dat - hoe tegenstrijdig ook - als een bevrijding. En nog, hoe verdrietig we ons soms ook voelen.
Alle mensen die veel voor je betekend hebben, zijn nooit ver weg. Hoe lang geleden ze ook vertrokken zijn. En dan heb ik het niet allereerst over de herinneringen. Natuurlijk, die zijn er en die hebben betekenis. Nee, dan heb ik het vooral over het bewustzijn dat je voor altijd aan elkaar verbonden bent. En als je bereid bent om je daar echt aan over te geven, kun je dat voelen. Diep van binnen. Een geluksgevoel dat al het verdriet, alle tranen overstijgt. Omdat je beseft dat je elkaar ten diepste nooit, echt nooit kunt kwijtraken. Wij kunnen niet alleen aan elkaar verknocht zijn, we zijn aan elkaar verknoopt, tot in ons allerdiepste wezen. Ik besta niet zonder jou en jij bestaat niet zonder mij. Liefde mag vaak exclusief lijken, maar is uiteindelijk altijd inclusief. Wie in staat is om iedereen in te sluiten in die liefde, om die met werkelijk iedereen te delen, die heeft echt betekenis voor de wereld. Mijn moeder had het gezegd kunnen hebben.

Regelmatig mag ik er weer een geven: een TaalTrip van jINC op Schiphol. Met vijf kinderen en een begeleidster een avontuurlijke tocht over het vliegveld. We bezoeken alle belangrijke plekken, met als hoogtepunt de Fokker 100 die op het panoramadek staat en waar je in kunt. Die twee uurtjes zijn vitamine voor hart, ziel en humeur. De kinderen (uit groep zes) komen al aan met het avontuur in hun ogen. Allen al het feit dat het een tripje is, maakt het leuk. Bovendien staat er een vreemde meneer of mevrouw te wachten die als een soort van expeditieleider/ster het avontuur in goede banen leidt. Jippie!
De kinderen geven je meteen ook de eretitel meester of juf. En al ben je dat helemaal niet, voor die twee uurtjes voelt dat wel even heel erg goed. Als de groepjes zijn ingedeeld begint meteen ook het vragenvuur. Geweldig die nieuwsgierigheid en vooral ook het uitgangspunt dat je als expeditieleider echt wel alles zult weten. Zelf maak ik er een sport van om op werkelijk elke vraag een antwoord te geven. Zo gaat mijn eigen fantasie - als mijn kennis en levenservaring tekort schieten, en dat gebeurt nogal eens - ook lekker aan de gang.
Een van de opdrachten die de kinderen krijgen tijdens de TaalTrip is om een toerist (een van de woorden die ze leren. De kinderen vinken om beurten het nieuwe woord af dat ze hebben geleerd) te gaan interviewen. Altijd spannend op Schiphol, want de kans is groot dat je een buitenlander aanspreekt. En dan wordt het extra leuk. Dan heb je later thuis ook echt een verhaal te vertellen. Tijdens een van de TaalTrips gingen Nadia en Yoesef als eersten op zoek. Ze liepen al een seconde of dertig achter een lange meneer aan waarvan ik dacht dat het een echte Nederlander was. Ineens draaide hij zich om, want hij had de kinderen al bemerkt. Met een grote smile vroeg hij wat de kinderen wilden. In het Engels. Dus stelden de kinderen hun vragen ook in het Engels. Schitterend. De man bleek uit Spanje te komen en was onderweg naar een bekende groothandel in food.. En het was duidelijk te zien dat hij genoot van het korte interview. Ik denk dat hij een groot deel van de dag nog teruggedacht heeft aan dat moment op de luchthaven.
Het volgende duo had een wat oudere Finse man te pakken. Ook hier hadden de kinderen gewoon weer het lef om in het Engels hun vragen te stellen. De man bleek bij een ferrymaatschappij te werken die veerdiensten tussen Zweden en Finland onderhoudt. In Nederland hadden ze connecties met een soortgelijke onderneming. Hij vertelde daar nog wat meer over en sloot af met een mini-lesje Fins. De kinderen leerden razendsnel de woorden alsjeblieft en dankjewel in het Fins. En de ferryman liep daarna met een grote glimlach richting uitgang.
Wat ik prachtig vind om te zien tijdens de TaalTrips die ik geef, is het ontwapenende effect van de kinderen. Het enthousiasme, de overtuiging en vooral het vertrouwen waarmee ze deze zakenreizigers tegemoet treden. Het geloof dat het goed gaat en dat mensen ze graag te woord staan en hun verhaal wilden delen. Magnifiek. Hoe komt het toch dat zoveel volwassenen dat kwijtraken. Ik zou zeggen: als we een fractie daarvan terug weten te brengen in de samenleving, in onze harten en zielen, ziet de wereld er heel anders uit.

We weten veel meer dan dat we weten. Maar ja, dat weten veel mensen dan vaak weer niet. Hoe goed zijn we in staat om echt te luisteren naar ons onderbewuste? Hoe bewust kun je je zijn van wat zich daar afspeelt?
Vorige week schreef ik over hoe gedichten je verdriet kunnen dichten. Niet wetende dat mijn moeder een paar dagen later zou overlijden (ze was al lang ziek, maar ineens ging het toch nog heel snel). Wist ik dat? Voorvoelde ik het? Was er iets dat het me influisterde? Ik weet het niet. Wat ik wel weet is dat het goed is om open te staan voor het onverwachte. Om aandacht te hebben voor, ja voor wat eigenlijk? Voor alles wat je misschien niet kunt zien en niet kunt horen. Wat je niet kunt aanraken en niet kunt ruiken. Maar wat er toch echt wel is. Want dat er veel meer is dan we met onze reguliere waarneming ervaren, daarvan ben ik wel zeker. 
Als je bereid bent om niet-weten als uitgangspunt, als start, of beter als levenshouding te nemen, groeit de kans dat je bij voortduring verrast wordt. Bewust zijn wil niet zeggen dat je zo hard mogelijk gaat nadenken. Het betekent loslaten. Het wil zeggen dat je je overgeeft. Aan het moment. Aan wat er dan is en hoe je dat ervaart. En ervaren is dan weer iets anders dan emotie.
Ik weet niet waar 'ús mem' is. Als ze al ergens is, is dat een plek waar ik nog nooit ben geweest. Maar als ik verhalen van mensen met bijna-dood-ervaringen lees, is dat 'ergens en nergens' een plek van alleen maar liefde. En ik neem van hen graag aan dat dat zo is. En dat is dan weer een troostende gedachte. Als je ergens naartoe gaat waar niets dan liefde is, kun je je alleen maar heel gelukkig voelen.
Zo kan dat wat je eigenlijk niet echt weet, maar waar je wel van overtuigd bent, je helpen omgaan met het verlies. Wat eigenlijk ook geen verlies is, maar een vertrek. En daarvan weten we dan allemaal wel weer zeker dat het de enige zekerheid is die we hebben. Je komt op de wereld en gaat weer. Waar je vandaan komt (was je er al voor je geboorte?) en je waar precies naartoe gaat (ben je er nog na je dood?) - niemand die dat exact weet (hoewel velen dat wel pretenderen). En wie is 'je' dan precies? Ook dat weet ik niet. Want het verandert steeds. Wie ik ben kan zelfs afhangen van het been waarmee ik het bed uit stap.
Als we nou allemaal het mysterie eens wat meer koesteren. De vragen omarmen. De twijfels de ruimte geven. De onwetendheid stimuleren. Dan zul je zien dat iedereen bij tijd en wijle zal ontdekken dat hij of zij iets niet wist, maar toch eigenlijk ook weer wel. En dat is een kostbare ontdekking. Want die roept vragen op. En verbazing misschien. Kortom, er valt nog heel wat te ontdekken. Nu en later. Bon voyage!