Het was in de donkere dagen voor Kerst dat wij naar de gevangenis gingen. Wij, dat waren fotograaf Jaap Stahlie, rappers Desmond en iNoah en vormgever Gijs Advokaat, vergezeld door Virgil Tevreden. We hadden geen kamelen (wel Ben, onze geweldige begeleider), geen wierook, geen mirre. En we waren ook niet op zoek naar een kerstkind waar we via een of andere ster terecht konden komen. We waren op zoek naar iets anders. Naar inspiratie. Naar trots. Naar hoop.
Onze kerststal was forensisch centrum Teylingereind, een justitiële jeugdinrichting. En nee, geen ezels (hoewel sommigen dat vast wel denken), geen os (nou ja, misschien delen ervan op het kerstmenu),l geen maagd Maria (denk ik, maar zeker weten doe ik het niet) en al helemaal geen kribbe (en ook geen 'crib' natuurlijk - want niemand zal deze plek als z'n thuis beschouwen - hoewel het voor sommige jongens wel de plek is waar ze een paar jaar verblijven). Wel een kleine 30 jongens in de leeftijd van 15 tot bijna 23. Deelnemers aan mijn workshop 'Reclame maken voor jezelf'. En hun begeleiders.
Jaap maakte prachtige foto's van de jongeren. Samen met Desmond en Noah kregen we elke jongere aan het schrijven. En dat leverde hele mooie en vaak zelfs aangrijpende teksten op. Beide rappers vertelden dat ze bij veel van de teksten echt geraakt waren door wat ze lazen. Gijs maakte er prachtige posters van en die gaan we over een tijdje persoonlijk brengen. 
De laatste dag las iedere jongere zijn tekst voor. En wie dat niet wilde had aan Noah en Desmond een goede vervanger. We zagen begeleiders met tranen in de ogen luisteren. En ja, wij weten ook wel dat deze jongeren niet voor niets op deze plek zitten. En ja, wij realiseren ons terdege dat ze allemaal mensen hebben benadeeld, beschadigd, verwond. En ja, wij zijn ervan overtuigd dat wat wij doen met deze workshops deze jongeren helpt om naar zichzelf te kijken. De een kan dat beter dan de ander. De een is daartoe meer bereid dan de ander. Maar elke stap is er één.
Deze workshop gaat over hoop. Over nieuw leven. Over samen dingen bereiken. Over het geloof in het goede, in  jezelf. De jongeren beantwoordden de vraag wie of wat ze nooit zouden willen kwijtraken. Vaak ging het antwoord over hun moeder, hun broertjes en zusjes. Over fouten en stommiteiten. En over hun toekomst. Over beter willen worden dan je nu bent. 
Deze jongeren hebben iets gemaakt waar ze trots op kunnen zijn. Een boodschap die ze graag met hun familie en vrienden zullen delen. Niet heel specifiek een kerstboodschap. Maar wel een tekst, een paar regels maar soms, die bol staan van de hoop op beter; van de wil om het leven ten goede te keren. En die boodschap heeft ons allemaal geraakt. En daar ben ik dan weer bijzonder trots op. Tot ver in de dagen na Kerst.

Laat ik vandaag eens beginnen met een paar woorden waar een deel van de mensheid meteen brrr-gevoelens bij krijgt. Bescheidenheid. Dienstbaar zijn. De meerdere die de mindere dient. Groot zijn in het kleine. Weggeven. Delen. Jezelf ondergeschikt maken. NIET de grootste, de beste, de sterkste, de populairste, de slimste, de rijkste enzovoorts willen zijn. Echt willen luisteren. Zorgen - dat mensen zich gehoord en gezien voelen.
Er zijn talloze sectoren in onze samenleving waar zulke begrippen tamelijk impopulair zijn. Ze passen niet in het plaatje dat bijvoorbeeld bankiers, (zorg)verzekeraars, energiebedrijven van zichzelf gemaakt hebben. Op dit moment tuimelen de reclames van zorgverzekeraars bijvoorbeeld weer over elkaar heen. Allemaal met een ondertoon van 'kijk mij eens goed voor jou zorgen'. Dat kan helemaal niet. Een zorgverzekeraar zorg niet voor mij en niet voor iemand anders. Een zorgverzekeraar zorgt voor geld dat nodig is mocht ik onverhoopt ziek worden. Tenminste - als het volgens mijn polis vergoed wordt.
We hebben een samenleving gebouwd die volledig draait op iets wat an sich nul waarde heeft: geld. Er het is vrijwel onmogelijk om daaraan te ontsnappen. Een enkeling lukt het om helemaal zonder geld te leven, maar daarvoor ben je dan wel grotendeels afhankelijk van de goedheid van anderen.
Wat zo triest is: onze waardering van heel veel zaken (echt veel meer dan je denkt) is direct gekoppeld aan geld. Want geld is status en met een zekere status ben je iemand. Geen geld, dan ben je een armoedzaaier of je moet een zodanige status hebben bereikt dat het niet meer uitmaakt. Denk aan de Dalai Lama of aan Majoor Bosshardt. En denk ook even aan de dreiging die veel mensen zien uitgaan van de komst van asielzoekers. Die draait primair om de angst dat er zaken van ons afgepakt gaan worden. Geld, banen, huizen, bezit zeg maar.
Wie echt diep bij zichzelf naar binnen durft te kijken, weet dat er geen bezit is. Oppervlakkig gezien wel, maar je komt met niks en je kunt ook niks meenemen als je weer gaat. Er is niets. Behalve wij. Eventjes. In de periode dat we hier even op aarde zijn. 
Als we dat besef nou eens diep, heel diep tot ons laten doordringen. Het gaat niet om hebben. Nooit. Het gaat om zijn. En dat zijn kun je prachtig maken door jezelf en anderen te waarderen. Door echt van jezelf te houden, besef je dat je deel uitmaakt van een hele groot gezelschap: de mensheid. En wat mij betreft wordt het echt tijd dat we de mensen die zich serieus met andere mensen bezighouden, serieus en hartverwarmend te gaan waarderen. En laten we dat nou eens niet benoemen per sector. Laten we gewoon zeggen dat iedereen dat echt betekenis heeft voor een ander een geweldig mens is. En dat al die mensen onze waardering verdienen. Dag in dag uit. Zij zorgen ervoor dat je je als mens mens blijft voelen. Ach, je weet wel wie ik allemaal bedoel. Ze zijn vaak bescheiden; ze zijn altijd dienstbaar. Ze zijn groot in het kleine. Ze hebben er geen probleem mee om zichzelf ondergeschikt te maken. Ze luisteren. Ze kijken. Ze zorgen dat de mensen met wie ze zijn zich gehoord en gezien voelen.
En wat al die mensen daardoor betekenen - dat is onbetaalbaar en niet in geld uit te drukken. Dus daarom. Waardeer ze. Laat het ze weten. Met een woordje. Een gebaartje. Een knipoog. Een omhelzing misschien. Ze vragen er nooit om, maar ze verdienen het meer dan ooit.

​Het was vorig jaar. Samen met Jaap Stahlie was ik bezig met een film over een schrijf- en theaterproject in een justitiële jeugdinrichting in de Randstad. We hadden de voorstelling - waarin jonge acteurs samen met een zestal jongeren van de instelling speelden - al twee keer met de camera gevolgd. De jongeren en acteurs waren al snel aan de camera gewend en hadden er geen moeite meer mee. 
Een week later waren we weer in de instelling. Deze keer om een groot aantal professionals van de organisatie, van Studio 52nd en Maas Theater en Dans en de jongeren te interviewen. Het was een bijzondere dag. We voelden ons vereerd dat we zo diep in de harten van deze jongeren mochten kijken. Ze maakten ons echt deelgenoot van hun ervaringen tijdens het project. Dat deden alle professionals natuurlijk ook, maar bij hen was er duidelijk ook een vakmatige toon hoorbaar en zichtbaar.
Het laatste interview was met de jongere die zich manifesteerde als de leider van de groep. Een grote, sterke en stoere vent. Iemand met een reputatie. Een goede prater ook die zijn argumenten in mooie woorden wist te verpakken. Ik vroeg hem naar zijn ervaringen. Naar wat dit project met hem gedaan had. En vooral: wat het voor hem betekend had. 
En toen, toen ze hij iets dat mij recht in m'n hart raakte. Of eigenlijk was het niet eens zozeer wat hij zei - dat hij kracht minder uit agressie moest gaan, maar meer uit praten - maar vooral hoe hij zich tijdens dat interview liet zien. Hij was open. Hij praatte zacht en weloverwogen. Er was helemaal niets meer te zien van de houding die hij normaliter tentoonspreidde. 
Ik werd er zo door geraakt dat ik de tranen in mijn ogen kreeg. Hij zag het toen we klaar waren met het interview en zei: 'Je gaat toch niet huilen, man.' Ik legde hem uit wat ik gezien en gemerkt had - dat hij een hele andere kant van zichzelf had laten zien en daarmee mij geraakt had. Hij gaf me een hug en een hand. En ik schaamde me niet voor wat hij had gezien.
Geen mens is eendimensionaal. Oppervlakkig gezien lijkt het soms zo. Maar dat is de simpele, platte kijk op anderen. We zijn enorm gelaagd. En soms moet je heel lang pellen om bij de essentie te komen. Ieder mens heeft in mijn ogen de plicht om dat te doen. Te pellen, naar zichzelf te kijken, te reflecteren. Theater in een justitiële jeugdinrichting kan daar bij deze jongeren enorm bij helpen. Juist door de niet-therapeutische vorm. Wat ons mens maakt is dat we - als we willen - iets vinden dat alles overstijgt. De liefde. Die zit diep van binnen bij ons allemaal. En als we elkaar daarin vinden en daarop aanspreken zijn we verbonden. Waar we ook vandaan komen. Wat ons verhaal ook is.
Dus pellen. Blijven pellen. Want het universele dat je dan vindt, bij jezelf en bij de ander, zal je tot tranen toe raken.  En daar hoeft niemand zich voor te schamen.

Gezien worden. Gehoord worden. Ontdekt worden. Erkend worden. Herkend worden misschien. We hebben een wereld geschapen waarin het bijzondere gewoon is geworden en het gewone steeds bijzonder lijkt te zijn. We worden volledig overvoerd met beelden van mensen die iets kunnen. Iets wat iemand anders niet kan. Zingen, dansen, iets uitvinden, lang op een eiland zitten, in je nakie daten (nou ja, dat kan in principe iedere single), goochelen, moppen tappen, liedjes schrijven én uitvoeren. Of heel lang in een huis wonen en het daar met elkaar samen uithouden (ik ontdekte van de week tot mijn verbazing dat Utopia nog steeds op tv is).
​Het zijn allemaal flinters. Spetters. Beelden, geluiden, impressies die met de snelheid van een straaljager je hoofd in- en weer uitvliegen. En allemaal, stuk voor stuk zijn die programma's opgebouwd rondom een droom en de basale menselijke emotie die horen bij het waarmaken van die droom - dat lukt een enkeling - en het uiteenspatten van de illusie. En alle emoties die daarmee gepaard gaan worden breed uitgemeten. Alsof dat het leven is. Het is entertainment mensen. Het is de verslavende cocktail van de diepe wens die je misschien zelf wel hebt (wanneer word ik eens beroemd?) en het smullen van de teleurstellingen (tranen, snikken, in de armen van ouders, vrienden, vriendinnen vallen) van anderen. Gelukkig deed je zelf niet mee en is jou al die ellende bespaard gebleven. 
Echt luisteren; iemand echt zien - dat kost tijd. En energie. En de wil en het vermogen om dienstbaar, om nederig te zijn. Da's niet bepaald populair. En ook niet zo sexy, dus weinig op tv. Tegelijkertijd is het wel wat ons mensen zo menselijk maakt. Er echt zijn voor iemand anders, meevoelen, inleven; dat is wat ons groot maakt. Dat kan gewoon van mens tot mens. Het kan ook van mens tot organisatie. Niet vertellen hoe het beter kan, maar de mensen in die organisatie helpen ontdekken dat ze echt veel meer kunnen. Dat ze waardevol zijn. Ik prijs me gelukkig dat ik dat in veel organisaties mag doen. Dat mensen daar het lef hebben om te zeggen: dit gaan we op deze manier doen.
Wij leven bij de gratie van verhalen. Bij de rol van verteller en die van luisteraar. Daarom hebben we meer stilte nodig. Dat klinkt raar, want een verhalenverteller doorbreekt juist die stilte. maar ik zal het uitleggen. In stilte ontstaan mooie dingen. Stilte dwingt respect af. Stilte haalt de ruis uit je hoofd. En bovenal: stilte leert je luisteren. Naar de regen op de straatstenen. Naar de plensbui in iemands hart. Of naar de niet uitgesproken wens om echt gehoord te worden. Luister maar...