Er is iets waar ik me mijn leven lang al over verbaas. Waarom is iedereen boven de pakweg vijfentwintig jaar zo godvergeten serieus? Ik herinner dat op een dag de directeur van het allereerste reclamebureau waar ik werkte (geweldige vent trouwens) naar me toe kwam en met tot voorbij zijn haarinplant opgetrokken wenkbrauwen zei: 'Melle, ik heb een sollicitant van nog geen vijfentwintig en die begint in het eerste gesprek dat we voeren over zijn pensioenregeling?!'. Ik was toen negenentwintig en had tot op dat moment werkelijk nog nooit over mijn pensioen nagedacht of over het feit dat er een dag zou komen waarop ik niet meer zou werken en op mijn lauweren zou gaan rusten.
Wat mij betreft mogen we 'serieusheid' best een ziekte noemen. Een paar ziekteverschijnselen zijn: snellere verouderingsverschijnselen, overspanning in talloze spiergroepen, mondhoeken die zich maar zeer mondjesmaat in opwaartse richting bewegen, een nogal selectief gehoor, een wat starre blik, gerichtheid op 'what's in it for me' en heel vaak ook een groot besef van 'waar kan ik op afgerekend worden'. 'Serieusheid' is een zeer besmettelijke ziekte. Helaas heeft het RIVM het niet opgenomen in de lijst van ziekte met epidemische verschijnselen, maar neem van mij aan dat 'serieusheid' daar beslist in thuis hoort.
Bovendien zijn er talloze systemen en structuren die deze nare volksziekte - die zich langzaam maar zeker over heel West-Europa verspreidt - in stand houden. Dan heb ik het vooral over bedrijfs- en organisatieculturen die alles speelsheid, alle creativiteit en inventiviteit structureel wegsaneren. Dan heb ik het ook over de gerichtheid op winstmaximalisatie binnen talloze ondernemingen, nationaal en internationaal. Het vergroten van de shareholder value staat van alles en nog wat in de weg en noopt bijna altijd tot grote serieusheid.
Hoe zou het zijn in deze wereld als veel meer grote ondernemingen het begrip 'play' in hun mission statement zouden opnemen. En dan niet heb ik het niet over de grote sport- of gamesmerken. Daar ligt het voor de hand. Maar stel nou dat een paar grote multinationals dat zouden doen? Of stel dat de vakbonden (die het toch al moeilijk hebben) het in hun manifest zouden opnemen? Of de Belastingdienst? Ik zie hier en daar al een glimlach verschijnen.
Natuurlijk is dat wat veel gevraagd. Het kan ook niet in één keer. Maar ik zou graag wat meer mensen om me heen zien die wat minder serieus en wat meer speels in het leven staan. We hebben in dit land een prinses die met bomen praat. En die zou wel eens meer gelijk kunnen hebben dan veel mensen denken. Spelen in de buitenlucht verkleint de kans op bijziendheid, zo blijkt uit onderzoek van de universiteit van Cambridge. En naar communicatie met bomen (en andere planten) is wetenschappelijk onderzoek gedaan met opmerkelijke uitkomsten. Lees dit artikel maar. Neem dat dan alsjeblieft wel serieus. En daarna: play, play, play!

Ieder mens kan mijlenver boven zichzelf uitstijgen. Daarvan ben ik volledig overtuigd. Neem nou 'The Blind Boys of Alabama'. Al voor de Tweede Wereldoorlog kwamen deze blinde mannen bij elkaar om te zingen. Ze zongen in het koor van - en deze naam zou anno 2013 allang niet meer kunnen - the 'Alabama Institute for the Negro Blind in Talladega'. Ze waren toen een jaar of negen. Hun naam ontstond toen een concertorganisator bedacht dat het misschien wel een geinig idee was om een soort van 'contest' tussen twee blinde gospelgroepen te organiseren. Beide groepen die meededen besloten daarop om - na de wedstrijd - hun naam te veranderen. En zo ontstonden de 'Five Blind Boys of Alabama' en de 'Five Blind Boys of Mississippi'. Het hele verhaal van de gospelsingers van Alabama staat hier. In de jaren vijftig en vanaf de jaren '80 opnieuw hebben de heren hun hoogtijdagen. Ze wonnen vijf Grammy's.
Over hun blindheid zeggen ze dit: “Our disability doesn’t have to be a handicap. It's not about what you can't do. It's about what you do. And what we do is sing good gospel music."
Als klein Fries jongetje werd ik al geconfronteerd met gospelmuziek. Weliswaar niet in de jaren '50 - toen was ik nog niet geproduceerd - maar in de jaren zestig. Ik zie de elpee's met muziek van Mahalia Jackson (die voornaam alleen al!) zo voor de geest halen. En die muziek. Die ging echt dwars door me heen. Het verhaal erachter kende ik nog niet, maar ik voelde wel degelijk dat er heel wat meer in zat dan wat je hoorde.
De Blind Boys zijn een prachtvoorbeeld van mensen die ver, heel ver boven hun handicap uitstijgen. Muziek is iets waaraan je je niet alleen kunt vastklampen, maar waar vanuit ook een grote bindende kracht kan gaan. Gospel is natuurlijk hét voorbeeld daarvan. Muziek draagt niet alleen cultuur, maar draagt ook groepen mensen; brengt ze naar een hoger spiritueel niveau, naar een diep doorleefd gevoel van gezamenlijkheid, van delen en van beleving. Misschien heb ik als jongetje als iets daarvan gevoeld als ik met mijn ouders naar Mahalia Jackson luisterde (op de grijze Philips platenspeler met ingebouwde speaker die ik nog zo voor me zie). En misschien heeft me dat wel zo diep geraakt dat ik anno 2013 ook en nog steeds op zoek ben naar beleving en gezamenlijkheid. Naar datgene wat mensen kan helpen, op weg kan brengen naar de staat waarin ze uitstijgen boven zichzelf. Met of zonder handicap.

Verdwalen, dat kan anno 2013 bijna niet meer. Met al onze apparatuur die voortdurend verbinding zoekt met andere apparatuur die hoog in de ruimte zweeft, weten we vrijwel overal en altijd waar we zijn. Ik kan me voorstellen dat er binnen afzienbare excursies komen naar plekken waar al die apparaten niet werken. Waar de reisleiders natuurlijk wel beschikken over het nieuwste type satelliettelefoon, zodat er altijd contact met de dichtstbijzijnde helpers mogelijk is. Tijdens zo'n excursie beleven de deelnemers dan het avontuur dat 'verdwalen' heet. De sensatie van volstrekt niet meer weten waar je bent, in welke richting je je moet gaan begeven en de avond die langzaam valt. Ja, beste lezers, ik vrees dat ook het verdwalen op een gegeven moment vercommercialiseerd gaat worden.
Ik dwaalde nogal eens in mijn eentje rond in de weilanden en houtwallen rondom het dorp waar ik opgroeide. En, laat ik het meteen maar opschrijven. dat was een louterende ervaring. Natuurlijk was ik bang, en uiteraard voelde ik me dom en onhandig en kon ik mezelf wel voor mijn kop slaan dat ik verder was doorgelopen dan anders. Maar het lukte altijd om op de een of andere manier de weg terug weer te vinden. Ik kwam altijd weer thuis, soms met hulp van een vriendelijke boer die me op weg hielp, maar vaak genoeg ook gewoon zelf. En dat sterkt je gevoel van zelfvertrouwen, kan ik achteraf zeggen.
We leven in een maatschappij waarin we zelf en de overheid met ons alle risico's zoveel mogelijk proberen uit te bannen of in ieder geval te beheersen. Dom, dom, dom. Als je dat maar voldoende doorredeneert kom je vanzelf in een samenleving terecht waarin nauwelijks nog ontwikkeling zit en mensen vooral elkaar controleren. Brrr...
Nou realiseer ik me ook wel dat er minder fijne vormen van verdwalen zijn. Pubermeisjes die weglopen omdat ze verdwaald zijn in zichzelf. Volwassenen die zo de weg kwijt zijn dat ze vreselijke dingen doen. Met zichzelf of met anderen. Jonge mannen die pubermeisjes die verdwaald zijn, nog verder laten verdwalen. Andere jonge mannen die denken hun respect te vinden bij groepen die een heel systeem met idiote codes en criminaliteit in stand houden. En zo kan ik nog wel even doorgaan.
Zou het zo kunnen zijn dat al deze mensen die in het leven verdwalen, zelf ooit op een dwaalspoor zijn gezet? Doordat ze als kind nooit eens lekker mochten verdwalen? Doordat hun behoefte aan liefde en aandacht niet werd beantwoord; doordat hun angst voortdurend werd gevoed in plaats van bezworen?
Als je als kind het avontuur mag opzoeken, mag verdwalen en ontdekt dat je zelf de weg weer weet te vinden, al dan niet met een beetje hulp, dan groeit je zelfvertrouwen en je zelfrespect. Ik wens dat we een samenleving houden waarin we kinderen dát gunnen. Waarin we ruimte blijven maken voor avontuur, voor ontdekken, voor vragen. Voor vallen en weer opstaan; voor een blauwe plek en een geschaafde arm. Voor een donderpreek thuis en daarna de armen van je moeder om je heen. Dus daarom: Let's get lost!

Vandaag schrijf ik speciaal voor alle leerlingen van IMC Weekendschool - en speciaal die van de vestiging Amsterdam-Noord, de juffen, meesters, gastdocenten, begeleiders en alle ouders. En voor wethouder Pieter Hilhorst die kinderen én volwassenen weet te raken.
Toen ik vijftien was, woonde ik in een klein dorp in Friesland: Drogeham. Ja, dat heet echt zo. Ik was een verlegen puber die stiekem een beetje verliefd was op de dochter van de veearts in het dorp. We hadden samen Friese boeken uitgevent - in een kruiwagen - en ik had maar weinig aandacht voor de boeken en de kruiwagen. Maar ja, ik was dus ontzettend bleu en sprak alleen met haar over ditjes en datjes.
Toen ik vijftien was ging ik naar school in Buitenpost - het Lauwerscollege. Ik had geluk, want in het jaar dat die school startte, ging ik naar de brugklas. Anders had ik iedere doordeweeks dag naar Drachten of Dokkum moeten reizen, waarschijnlijk op de fiets en geloof me, dat was veel verder fietsen dan Buitenpost. Kijk het maar na op Google maps. Ondanks het mavo/havo-advies dat ik kreeg na de eindtoets in de zesde klas (nu groep acht),ging ik naar het Atheneum. Mijn vader was hoofdonderwijzer (dat heet nu directeur en dat wilde mijn vader niet worden, dus met de invoering van de directeur werd hij weer gewoon onderwijzer) en mijn moeder onderwijzeres en zijn waren van mening dat ik prima het Atheneum kon doen. Hoewel de school aan het eind van brugklas wat tegensputterde, heb ik dat eigenlijk vrijwel op mijn sloffen gedaan.
IMC Weekendschool bestaat vijftien jaar. Het is dus nog een puber, die Weekendschool. Soms wat verlegen, soms net iets te brutaal, nog heel veel te leren, maar ook al heel veel te vertellen. Zoals wethouder Hilhorst het vandaag zei: het gaat in het onderwijs niet allereerst om het leren van taal, rekenen en dat soort dingen. Onderwijs moet je het gevoel geven dat je telkens iets nieuws kunt ontdekken. Onderwijs moet je prikkelen, moet vragen oproepen. En als het goed is, roept elke vraag minstens tien nieuwe op. Dat ontdekken kinderen op de Weekendschool. Hilhorst begrijpt dat helemaal (hij is fan van de Weekendschool). Wie vraagt, komt verder. En elke vraag is altijd goed. Zonder uitzondering.
Zoals de schildpad hierboven (ik ben trouwens ook niet zo snel) een diep besef heeft van zijn bestemming: de zee; hoop ik dat de kinderen die de Weekendschool beleven, een diep besef krijgen van het belang van vragen. Vragen, vragen, vragen. Als ze dat begrijpen, invoelen, brengen ze dat beslist weer over op anderen. Op hun eigen kinderen later. Dat proces met een onontkoombare uitkomst: nieuwsgierigheid; zet de Weekendschool in gang. En ik ben altijd weer trots en geïnspireerd als ik merk dat ik daarvan deel mag uitmaken en soms een heel klein beetje aan mag bijdragen. Chapeau voor iedereen van IMC Weekendschool en van harte gefeliciteerd! Op naar de zee vol vragen!

Domweg gelukkig... in de Dapperstraat, denken negen van de tien lezers nu. Dichter J.C. Bloem schreef het mooi op, maar we wisten het natuurlijk al lang: het geluk is met de dommen. En die uitspraak zet het begrip 'domheid' ineens in een heel ander daglicht. Want ja, wie wil er nou dom zijn? En ja, wie wil er nou geen geluk? Zou het echt zo zijn dat je voor een fijne dosis geluk over een gezonde portie domheid moet beschikken? Het lastige is dat we bij beide begrippen best wel een beeld hebben. Sterker, bij die begrippen heeft iedereen wel een emotie. Want wie heeft zich nooit ontzettend dom gevoeld (en dan heb ik het niet over scenes die zich nog wel eens in het onderwijs afspelen)? En ik neem ook aan dat iedereen zich wel een moment van diepgevoeld geluk kan herinneren.
Geluk en domheid hebben een haat-liefdeverhouding ben ik bang. Het gezegde 'geluk is met de dommen' impliceert dat die domheid een basisvoorwaarde voor dat geluk is. Tja... Het klopt soms wel met wat je om je heen ziet. Geluk is gelukkig niet discriminatoir. Je kunt het ook nergens kopen, huren of lenen - hoewel sommige clubs en mensen wel die indruk wekken. De manier waarop sommige leiders hun geloofsovertuiging interpreteren bijvoorbeeld. Gelukkig heet het fenomeen niet voor niks 'geloof'. En dat doe je wel. Of niet.
Als je 'geluk is met de dommen' omdraait zou je het volgende krijgen: ongeluk is met de slimmerikken. Dat is ineens een heel ander perspectief. Als dat ook waar zou zijn (wat overigens niet zo is, denk ik - je kunt zoiets niet klakkeloos omdraaien) zou het meer intellectuele deel van onze bevolking zich wel eens op het achterhoofd mogen krabben. Maar laten we 'domheid' eens anders interpreteren. Mensen die naïef zijn worden nog wel eens voor dom versleten. Naïviteit leunt dus tegen domheid aan. Maar naïviteit staat ook voor 'open staan'. Voor je laten verrassen door wat er gebeurt of wat je ziet of meemaakt. Naïviteit betekent 'zijn als een kind'. Het komt van het Franse naïf en dat betekent kinderlijk, eenvoudig, ongevaarlijk. En dat is bepaald niet kinderachtig. Sterker, het zou ieder mens beslist goed doen om regelmatig (en misschien wel altijd) naïef te zijn.
Naïviteit brengt ons terug naar onze oorsprong, naar de staat van zijn die we hadden toen we klein waren. 'Toen was geluk nog heel gewoon', want er was alleen maar het moment van het nu. Als volwassenen zijn we dat grotendeels kwijtgeraakt, dat leven in het nu. Ik denk dan ook dat we collectief wat dommer moeten worden. Dat we bereid moeten zijn om het verstand wat vaker op een laag pitje te zetten zodat het kind in ons weer eens wat mag zeggen. Want iedereen, werkelijk iedereen is ooit naïef geweest. Minister-president of vrachtwagenchauffeur, juridische powerwoman of toiletjuffrouw. Doe weer eens lekker dom. Geef dat kind in je lekker de ruimte. Daar word je zelf heel gelukkig van. En hoogstwaarschijnlijk anderen ook. 

Al zo lang wij mensen hier rondlopen zijn we op zoek naar formules, methodes om controle uit te oefenen op het leven zelf - dat van ons - en het leven dat ons omringt. Wie een klein beetje nadenkt en met een enigszins scherpe blik om zich heen kijkt, weet dat daarvoor tot nu toe geen enkele werkzame aanpak bestaat. Getuige alleen al de aardbeving van 7.7 op de schaal van Richter die net voor het weekend voor de kust van Alaska plaatsvond. Een snelle tsunami-waarschuwing volgde en werd kort daarop al weer ingetrokken. Gelukkig. En had die tsunami wel plaatsgevonden, dan hadden de bewoners van de Alaskaanse (Alaskische?) kust weinig anders kunnen doen dan snel hoger gelegen streken opzoeken en er maar het beste van te hopen aangaande huis, haard en levende have.
Ondanks het besef van onvermogen ten aanzien van onze controle over het leven - en ik ben ervan overtuigd dat de meeste mensen zich echt wel realiseren dat ze bijzonder weinig te zeggen hebben over wat er gebeurt - spreken we toch dagelijks allerlei bezweringen tegen elkaar uit. En dan heb ik het niet eens over de nieuwjaarswensen - die zeer zeker in die categorie vallen. Zeker in een wat meer dorpse omgeving - zoals Monnickendam - maken mensen die elkaar tegenkomen veelal een praatje. En zo'n korte uitwisseling van vriendelijkheden zit ten diepste vol dagelijkse bezweringen. Want waar de verhaaltjes aan de oppervlakte lijken te gaan over het wel en wee van familieleden, vrienden, kennissen, dorps- of stadsgenoten, collega's, muzikanten, kunstenaars, van honden en andere huisdieren, en wat er allemaal nog meer te verzinnen valt, ligt daaronder een eeuwenlange toverformule verscholen. Een formule die alles wat leeft voortdurend bevestigt in zijn of haar bestaan. Een bezwering die ten diepste een portie positieve energie toevoegt; en daarmee dus veel meer doet dan alleen het bestaan bevestigen.
Met bezweringen, maar dan in de vorm van meditatie of meditatieve lichaamsoefeningen, heeft men in het Verre Oosten al eeuwen, nee millennia lang ervaring. Ik heb ooit een verhaal gelezen over mediterende monniken die in de ijzige kou in Nepal (of Tibet, dat weet ik niet meer) kletsnatte kleden om hun schouders gedrapeerd kregen. Een normaal mens zou binnen de kortste keren onderkoeld raken. Zo niet deze monniken. In een mum van tijd sloeg de damp van de kleden af. Mind over matter. Voor deze monniken was mediteren een dagelijkse bezigheid; hun bezwering zou je kunnen zeggen. Als je heel ver bent op dat gebied, is er dus wel degelijk sprake van een effect. Maar ook van die dagelijkse, veel vluchtiger bezweringen in mijn thuisstadje gaat echt wel een effect uit. Ik word er altijd vrolijker, positiever en energieker van. En ik meen zelfs Ik wat extra warmte te ervaren als het heel koud en nat is onderweg. 

Terwijl ik dit schrijf breekt de zon door in Monnickendam. De wolken drijven in hoog tempo voorbij en richting Zuiderwoude wordt het groen van de weilanden fel verlicht. Daar steken de Waterlandse rietkragen dan weer mooi bij af. Iedere ochtend vliegen groepen ganzen in V-formatie over. Is het hun laatste dag in deze contreien of strijken ze neer op een van de voedselrijke plekken in de natuurgebieden van Waterland? Hoe weten ze waarheen ze moeten trekken en wanneer? En hoe vindt zo'n groepje vogels elkaar, hebben ze daar eerst over vergaderd? Wie neemt het besluit om te landen en is daar wel eens discussie over? En er zal onderweg ongetwijfeld gecommuniceerd worden onderling. Maar hoe en wat wordt er dan 'gezegd'?
We leven in een wereld vol raadselen en het lijkt wel of er alleen maar meer bij komen, naarmate de wetenschap er meer ontrafelt. Ik vind dat een prachtig verschijnsel, dat er achter elke deur die je opent weer minstens tien nieuwe zitten. Dat houdt ons bescheiden, zou je denken. En dat kan helemaal geen kwaad anno 2013 (en daarna trouwens ook). Wie groot spreekt heeft veel waar te maken. En lukt dat niet, dan moet niet alleen degene met de grote woorden, maar moeten ook zijn of haar 'gelovers' leven met de teleurstelling.
Naarmate we meer weten, hebben we meer om over na te denken. Meer om een oordeel over te vellen, om over te adviseren en om te controleren. Het leven kan er knap ingewikkeld door worden. Wanneer mogen je kinderen een eigen mobieltje? Hoeveel tijd mogen ze besteden aan de verschillende schermen in huis? En als je zwanger bent en je weet dat je kind het syndroom van Down heeft, wat doe je dan? Een familielid ligt al heel lang in coma; hoe lang moet dat doorgaan? Als de wetenschap ontdekt dat alles met alles verbonden is, wat is dan het effect van mijn gedachten? Is de 'bijna-doodervaring' een puur fysiologisch te verklaren proces of zit er toch meer achter? Hoe kan het dat een aantal jaren geleden, toen een groot aantal mensen in het ernstig criminele Washington voor de stad gingen mediteren, het aantal misdrijven plotseling substantieel omlaag ging? Wat is doodgaan eigenlijk, behalve dat ons lichaam ermee ophoudt? Waarom huil je soms van blijdschap? Wat doen we als we binnenkort op basis van het dna ziekte en afwijkend gedrag met grote zekerheid kunnen voorspellen? Hoe kan het dat de ene mens de demonen uit het verleden weet om te zetten in positieve energie en hulp voor anderen en de andere mens een leven lang door die demonen overmeesterd blijft? En waarom bleef die kraai vanochtend gewoon zitten, op minder dan een meter, toen ik met Sipke de hond langs liep?
Zo begin januari 2013 is het voor van alles en nog wat gewoon de laatste dag. Een walvis strandt, een struisvogel steekt voor de laatste keer zijn kop in het zand, een rhinoceros valt met een doffe druen om, de allerliefste familiepapegaai houdt plots zijn snavel, de hond van de buren blaft nooit meer. Vandaag is het misschien hun dag om te vertrekken. Of die oom, zus, moeder, beste vriend of vriendin. Het kan zomaar hun dag zijn. Het waarom, waarom nu, waarom zo blijft een raadsel. En er is nog geen wetenschapper dat het antwoord op zulke vragen heeft gevonden. Ik denk dat op het moment dat er geen vragen meer zijn, de mensheid ophoudt te bestaan. Niet de antwoorden, maar de vragen zijn misschien wel het belangrijkste in ons leven. Alleen al daarom wil ik nooit, nee nooit meer horen dat kinderen die vragen worden overgeslagen. Ik zou zeggen: kinderen die vragen moet je op handen dragen. Als was het hun laatste dag.