Woorden als heafoarke en groppe zullen de meeste niet-Friezen niks zeggen. Als jongetje van het Fryske plattelân ken ik niet alleen de betekenis van deze woorden, maar kan ik ook uit eigen ervaring over hun werking vertellen. De heafoarke is een hooivork en het spreek voor zichzelf waarvoor die werd gebruikt. Juist, om hooi op te tassen. Op de wagen of op de hooiberg. De groppe is de grup, de goot die in ouderwetse stallen achter de koeien liep. Daarin werd de stront opgevangen. Aan het eind van de grup was een gat waarachter de gierkelder zich bevond.
Toen ik een jaar of acht was en van Garijp naar Drogeham verhuisde vond ik al snel een vriendje - laten we hem Hylke noemen. Zijn vader was boerenknecht - zo mocht je dat toen nog noemen. Wij speelden graag op de boerderij, maar moesten als wederdienst wel eens bijspringen. Bijvoorbeeld stront ruimen.
Koeien schijten niet altijd keurig in de grup. Een beetje afleiding (een vervelende bromvlieg, praatje met de buurvrouw) is al genoeg om de koers van de straal (ja koeienpoep komt in een straal) te wijzigen. En dan komt de stront naast de grup. Het is belangrijk om dat binnen niet al te lange tijd te verwijderen. Anders droogt het op en koekt het vast, of de koeien gaan erin staan met het gevaar op infecties en andere nare dingen aan hun poten.
Stront ruimen is een kwestie van eerst de grup legen door de stront in de gierkelder te schuiven (door dat eerdergenoemde gat). Daarna moeten de resten buiten de grup verwijderd worden. Dat is een kwestie van scheppen. In een kruiwagen (kroade) en die leegkieperen op de mestvaalt. Al met al ben je daar als jongetje van acht, negen jaar wel een middag mee zoet. Het mooiste komt aan het eind. De grup is leeg, de stront is weg en dan mag je, gewoon met je blote handen vers stro strooien achter de koeien. Als dat klaar is ziet het er weer pico bello uit. Tot de eerste koe...
Stront noem je tegenwoordig shit. Eejj, ruim je shit op man. Niemand ontkomt eraan om regelmatig z'n shit op te ruimen. De stinkende zaakjes in je leven. De viezigheidjes en de vuiligheidjes in je relatie, je vriendschappen, op je werk. Sommigen hebben daar een kruiwagen voor nodig, anderen schuiven hun giertank langzaam maar zeker vol. Maar hoe je het ook regelt, het moet een keer geleegd. Anders gaat het steeds meer stinken. En op een gegeven is het zoveel dat je er zelf tot je knieën in staat. Heel ongezond.
Dat stront ruimen heeft nog een bijkomend prettig effect. Stront uit de gierkelder is mest voor het land. En het mag misschien raar en een beetje vies klinken, maar de shit uit je eigen leven opruimen, is voeding voor jezelf en voor degenen met wie je die shit had. Stront ruimen, dat zouden meer mensen moeten doen.

Het slootje waar Sipke de hond en ik dagelijks langs lopen is schoongemaakt. Waar eerst lange grasstengels stonden vechten nu regelmatig vijf, zes reigers om een klaarblijkelijk vruchtbaar plekje langs de sloot. Ze zijn echt niet aardig voor elkaar, die reigers. Het lijkt of er minstens een meter of twintig tussen hun plekken moet liggen, anders jaren ze de concurrent weg.
Het eendenkroos is in een paar dagen ontploft qua hoeveelheid. Vrijwel dagelijks horen Sipke en ik dan ook het vrolijke geslobber van eenden die zich tegoed door aan deze groene vitamines (die overigens ook een gunstig effect schijnen te hebben op de waterkwaliteit. Dat kroos betekent veel voor de eenden. En voor mij, want luister met een grote glimlach naar hun waterige eetgewoonte.
Zoals kroos veel voor eenden en water betekent, gaat het in ons leven ten diepste ook om die vraag: Wat is je betekenis? Als je jong bent, sta je daar misschien nog niet zo bij stil - uitzonderingen daargelaten en dat zijn dan altijd zeer bijzondere mensen - maar het kan niet anders dan dat die vraag zich op een bepaald moment aan je opdringt. Er gebeurt iets in je leven en ineens moet je de confrontatie aan met de vraag: wat is eigenlijk mijn betekenis? Of nog groter: waarom ben ik hier?
Om met het (nou ja hét, laten we zeggen 'een') antwoord op de laatste vraag te beginnen: ga wat doen. Het maakt niet eens zoveel uit wat, maar het helpt wel enorm als er ook andere mensen bij betrokken zijn. Dieren en/of planten zijn trouwens ook prima. Antwoorden dienen zich aan door actie. Probeer maar.
Dan de eerste vraag. Betekenis. Als je daar zicht op krijgt, ontvouwt het leven zich steeds helderder aan je. Als je een goed beeld hebt van wat je wilt betekenen, en begrijp me goed dat hoeft echt niet meteen de rol van wereldverbeteraar te zijn, dan plooit het leven zich naar het vervullen van die betekenis van jou. Ik weet het, dat klinkt op z'n zachtst gezegd raar, maar ik ervaar dat het zo werkt. Op een bepaalde manier is mijn leven veel-betekenend en dat bedoel ik in geen enkel opzicht borstklopperig of gevoed door grootheidswaan.
Echt, ik zou willen dat werkelijk iedereen van jongs af aan zou weten wat z'n betekenis is. Maar tegelijkertijd is het prachtig dat die betekenis jou moet vinden. En dat het aan jou is om je ogen en je hart ervoor te openen. Dan zie je dat je betekenis eigenlijk een soort van openbaring is. Ergens wist je het al, ergens voelde je het wel en op een dag was het helder. Zo helder als water dat net gezuiverd is door eendenkroos. 

Geluk is een staat van zijn. Daar past geen vraag bij. Je bent het of je bent het niet. Ik denk wel dat er verschillende gradaties van geluk zijn. Eenvoudig uitgedrukt: van net iets meer dan helemaal tevreden zijn tot het diepgevoelde bewustzijn dat je met alles en iedereen verbonden bent en dat alles maar dan ook werkelijk alles goed is.
Geluk is niet deelbaar. Alleen hetgeen geluk bij je teweegbrengt is deelbaar. Dat kan met alle soorten soorten geluk, van klein tot groot. Je moet alleen niet proberen om het uit te leggen - alleen degenen die hetzelfde hebben ervaren zullen het herkennen; anderen schudden waarschijnlijk meewarig het hoofd. Beter dan uitleggen is voortdurend mensen laten zien hoe je op weg gaat naar dat geluk, hoe je het binnen bereik brengt. En ja, dat is een kwestie van voorbeeldige actie.
Vanochtend stond in Trouw een voorpublicatie van het boek van juf Coenen. Ik raad iedereen aan om dat artikel te lezen. Juf Coenen was al eens juf van het jaar - in 2010. Zij begrijpt dat geluk niet in de dingen zit, maar in hoe ze tot stand komen. In de actie dus. Lees het artikel maar, dan begrijp je wat ik bedoel.
Geluk heeft niet, maar dan ook helemaal niets te maken met het vervullen van verlangens. Er zit niets orgastisch in. Geluk is het ultieme minder is meer. 
En soms zit het ook in kleine dingen. Bijvoorbeeld in het tikken van een korte online column. En het maken van een lange wandeling met Sipke de hond. Je hoeft het maar te zien. Bewustzijn mensen, daar gaat het om.

Voor mijn schoonvader

Als je 85 wordt, weet je nog hoe het was toen je 5 was. Of 8. Je weet nog de kleuren, de geuren, de smaken en het licht van het land waar je jong was. Vaker en vaker komen ze terug. Herinneringen staan in een lange, lange rij om toegelaten te worden in het bewuste geheugen. Je hoeft je ogen maar te sluiten en dat van daar is weer hier.
Als je 85 wordt, zijn er niet zoveel dingen belangrijk meer. En zelfs de dingen die belangrijk leken, zijn niet zo belangrijk meer. Het leven laat zich steeds meer leven. Het gaat zoals het gaat en dat is goed. Verlangens? Ach ja, tempo doeloe. Er te zijn, hier, nu, met dierbaren. Meer hoef je niet te tellen. En zelfs dan, ze zijn altijd bij je, in je hart. Je hoeft je ogen maar te sluiten en ze zijn er.
Als je 85 wordt, heb je steeds minder te verliezen. Ja, familie, vrienden, kennissen. Ze ontvallen je. Eén voor één. En dat zijn dan weer de momenten dat nieuwe, oude familie plots in beeld komt. 'Goh, jij hier ook, lang niet gezien.' Afscheid nemen. Bij een kist en na de koffie, cake, risolles nog een stuk of dertig, veertig soms wel honderd keer.
Als je 85 wordt, tel je niet af en ook niet op. De dagen rijgen zich aaneen en ze zijn goed - alle 365. Niets moet, niets hoeft, niets verplicht op de agenda. De piano word opnieuw een vriend; de vingers leniger per dag. Muziek van vroeger komt terug, alle soorten, alle maten.
Als je 85 wordt, ben je respectabel. Een oude heer. Wie een hoed draagt neemt hem af. Soms maakt iemand een lichte buiging. Net als je zelf deed vroeger, in dat land ver weg.
Als je 85 wordt, ben je meer dan 31.000 dagen. En aan al die dagen kleeft wel een verhaal. Aan elkaar geregen vormen ze een leven. 31.000 bladzijden en het boek is nog niet af. 
Als je 85 bent en je hebt zin in 86... Dan heb je alle reden om er nog een paar hoofdstukken bij te schrijven.

Hoe weet een uienzaadje dat het een ui gaat worden? En niet bijvoorbeeld een tomaat of een kameel? Hoe weet de pas bevruchte eicel van een chimpansee dat die zich moet gaan delen tot er een mini-chimpanseetje ter wereld komt? En niet een kameleon? Hoe weet het zaad van een eik dat het zo'n type boom moet worden en later eikeltjes gaat produceren? En geen jonge olifantjes?
Het zijn vragen die kinderen zouden kunnen stellen. Vanuit de wetenschap hebben we daar vaak heldere antwoorden op. Maar het blijkt steeds vaker dat die uitleg niet meer toereikend is. Een simpel voorbeeld: alle cellen in je lichaam vernieuwen zich. In een razend tempo. Je bent dus in geen enkel opzicht meer het meisje of jongetje dat je pakweg zes jaar na je geboorte was. Werkelijk alles is vernieuwd - geen cel in je lijf is nog van toen. En toch voelt het alsof je bent die je toen ook was. Dezelfde Nathalie, Peter, Mustafa, Samira als toen. 
Dat heeft te maken met je denkkracht, met je herinneringen, met beelden, gevoelens, geuren, kleuren, smaken die zich in je geheugen hebben genesteld. Herinneringen. Maar wat zijn dat dan: gedachten, herinneringen? Die kun je niet pakken. Je kunt ze ook niet zichtbaar maken. Hoogstens zie je de elektrische activiteit die we dankzij de wetenschap op bepaalde plekken in de hersenen zichtbaar kunnen maken. Maar dat zijn stroompjes - geen gedachten. Als het denken ophoudt, dan gebeurt er iets bijzonders. 
De Amerikaanse neurochirurg Eben Alexander was zeven dagen bijna dood. Zijn hersenactiviteit stond bijna op nul. Dit weekend stond een interview met hem in Trouw. Hij vertelt daarin over zijn ervaring en het boek (Proof of heaven) dat hij daarover schreef. Voor alle duidelijkheid: we hebben het hier over een hersenspecialist die les gaf aan Harvard Medical School.
Zijn belangrijkste conclusie is dat we met onze wetenschappelijke modellen en theorieën volstrekt niet in staat zijn om zulke ervaringen te verklaren. Ze zijn alleen te begrijpen als je ervan uitgaat dat ons bewustzijn, onze geest voor haar functioneren de hersenen niet nodig heeft. Het bewustzijn maakt gebruik van onze hersenen als we in leven zijn, maar dat is van tijdelijke aard. Als ons lichaam stopt, gaat ons bewustzijn door. Is het daarmee van ons, dat bewustzijn? Jazeker, van ons allemaal; alles en iedereen. Het is universeel; niemand is ervan uitgesloten. Voor dr. Alexander was zijn diepe coma een 'life changing experience' die hij nu met de wereld deelt. 
Het goede nieuws is dat je er niet per se een bijna dood ervaring voor nodig hebt. Iedereen die echt met bewustzijn aan de slag gaat, kan ervaren wat Eben Alexander ervoer: dat iedereen en alles met elkaar verbonden is en dat die verbinding 'liefde' heet. Het zijn de momenten waarop je een diepgaand geluksgevoel ervaart. Dat is voor heel veel mensen - en zeker klassiek denkende wetenschappers - misschien een rare gedachte. Misschien wel net zo raar als het idee dat er olifanten aan bomen zouden kunnen groeien.

Wat is het internet toch vaak een vat vol mooie verrassingen. Gisteren had ik al bedacht dat ik wilde gaan schrijven over 'echt'. Dus vandaag Google even aan het werk gezet en wat verschijnt zo ongeveer als eerste beeld? Juist, woorden van mijn favoriete dichter. En allemachtig wat een prachtig gedicht dan ook nog. Ze staan hieronder.
Goed, echt. Wat is echt? En hechten we nog aan echt? Als je qua vak in de creatieve hoek zit, weet je uit ervaring dat echt in negen van de tien gevallen gerecycled is. Want echt echt is nog niet zo eenvoudig. Daar kunnen we trouwens maar weinig aan doen, want ons hoofd wordt van jongs af aan volgestopt met van alles dat al bestaat. Dat ooit door iemand bedacht, opgeschreven, getekend, geïllustreerd, geprogrammeerd etcetera is. 
Ander voorbeeld: als je droomt, beleef je dat dan echt? Voor je gevoel zijn alle emoties die je in een droom meemaakt zo echt als het maar kan. De angst, het plezier, de boosheid, het gevoel van gelukzaligheid (zo heb ik ooit eens gedroomd over het mooiste meisje van de wereld toen ik begin twintig was en ja, daar had ik toen natuurlijk wat mee - toen ik wakker werd was het een bizarre mix van een groot geluksgevoel en een enorme teleurstelling).De ervaring van de droom heb je, maar tegelijkertijd is alles wat er tijdens het dromen gebeurde, volledig vervlogen als je wakker wordt.
Een stap verder dan de dromen zijn de wanen. Die voelen zo reëel dat mensen die ze hebben, door hun wanen geleefd en geleid worden. Dat moet een heel naar gevoel zijn als je erin zit en minstens zo verschrikkelijk als je er weer uit komt. Het leven lijkt dan niet één maar twee zwarte kanten te hebben. En toch... Onder de grote kunstenaars zijn veel, zeer veel mensen die de meest prachtige (waanzinnige zouden sommigen zeggen) kunstwerken hebben gemaakt. 
We leven in een wereld die in groeiende mate virtueel en digitaal is. 'Virtual reality' bijvoorbeeld is - als je erover nadenkt - een rare term. Zeker nu ook de wetenschap langzaam maar zeker ontdekt - onder aanvoering van denkers als Einstein, Bohr, maar ook Sheldrake en vele anderen - dat de wereld vooral schijn is. Het is wat je ervan maakt, zegt men wel eens over hoe je zou moeten leven. En zo is het. Een maakbare wereld? Jazeker, maar alleen als we bereid zijn naar ons diepste collectieve zelf te gaan. Naar dat wat ons met al het andere verbindt. Dat is echt. Alleen kun je het niet vasthouden.
Iedereen kent wel het gevoel van diep geluk. Heel, heel soms overvalt dat je. Dat gevoel heeft een heel bijzonder echtheidskenmerk: je voelt je dan verbonden met alles en iedereen en het lijkt of de tijd even niet bestaat (wat trouwens ten diepste ook zo is). Er zijn van oudsher verschillende manieren om vaker en beter bij dat gevoel te kunnen komen. Vooral in het Oosten hebben ze daar duizenden jaren ervaring mee opgedaan. Meditatie, chanting, tai chi, yoga en talloze andere vormen. En hoe vaag het ook mag klinken: wat je daarmee bereikt is echt. Wie diep durft te gaan in zulke vormen (en in sommige Westerse kloosters gebeurt dat ook - lees bijvoorbeeld Anselm Grün) zal ervaren dat 'echt' betekent dat je je volledig verbonden voelt. En dan... dan kun je echt van betekenis zijn voor de wereld om je heen. Wat mij betreft zou meditatie (of Tai Chi, of yoga, of chanten) dan ook iedere ochtend als eerste op de agenda van iedere belangrijke beslisser in deze wereld moeten staan. En dat meen ik echt.