Sommige verhalen die je hoort, kun je niet een twee drie opschrijven. Die moeten landen. Beklijven. Indalen. Dit verhaal begint met het overlijden van mijn schoonmoeder op 24 januari. Ze was op Bali, waar ze ieder jaar overwinterde. De laatste tien, vijftien jaar van haar leven heeft ze voor een groot deel doorgebracht in het land van haar jeugd: Indonesië. Ook zocht ze de plek op waar haar vader is overleden, toen hij door de Japanners was tewerkgesteld bij de Burma-spoorlijn. Er bleek inderdaad een grafmonument te zijn met zijn naam erop. De vrouw op de foto is overigens niet mijn schoonmoeder.
De dood is een afscheid, maar brengt ook mensen bij elkaar. Zo maakten we na de crematie, tijdens de Indische maaltijd waarover ik al eerder schreef, de afspraak om bij een Indische oom en tante in Eindhoven op bezoek te gaan. Dus togen we, mijn vrouw, haar vader en mijn zwager, twee weken geleden naar Eindhoven. Het was prachtig weer, dus we zaten in de tuin (je kunt het je nu bijna niet meer voorstellen).
Binnen de kortste keren zat ik met de oom en mijn schoonvader de verzameling fotoboeken van die oom door te kijken. Even waande ik me een toeschouwer in dat verre Nederlands Indië, in een tijdperk waar ik zelf niets van heb meegemaakt. Ondertussen gaf de oom commentaar bij de foto's. Bij één foto - van hun gezin - meldde bij bijna terloops dat de lange jongen links zijn oudste broer was en 'die is onthoofd door de Jappen'.
Wat zeg je dan? Hoe reageer je op zoiets? Nadat ik mijn afschuw had uitgesproken, lichtte de oom zijn verhaal toe. Zijn oudste broer werkte bij de NIROM, de Nederlandsch Indische Radio Omroep Maatschappij. Toen de Japanners Bandung binnenvielen, waren ze al snel naar de NIROM opgetrokken. De drie radiomannen die ter plekke waren, werden direct meegenomen en nog dezelfde dag, zonder enige vorm van proces, onthoofd. De oom zelf had jaren in verschillende kampen doorgebracht.
Zo werd het deksel van een stuk recente geschiedenis even opgelicht. Ik kreeg een kijkje daarin, via de persoonlijke historie van een oom van mijn vrouw. Ik vond het indrukwekkend. Zoals vroeger ook de oorlogsverhalen van mijn ouders grote indruk maakten. Mijn moeder woonde vlakbij het vliegveld van Leeuwarden; zij heeft veel moeten schuilen tijdens bombardementen. Mijn pake, de vader van mijn vader - boer in Stiens, had onderduikers.
De generatie die nog uit eerste hand kan verhalen over hun oorlogservaringen, in Europa of het Verre Oosten, sterft langzaam maar zeker uit. Daarmee verdwijnen de verhalen die rechtstreeks uit de geheugens komen. Ik hoop dat ons collectieve geheugen sterk genoeg is om de herinnering levend te houden. En gelukkig zijn er mensen die op zoek gaan naar die persoonlijke verhalen. Zoals Klaas, over wie ik eerder al schreef, die dit jaar de reis gaat maken die zijn vader als jong sergeant eind jaren '40 maakte. Ik hoop dat hij prachtige verhalen kan optekenen en misschien levert het wel uniek document op in de vorm van een blog of een boek. Goede reis Klaas!
De dood is een afscheid, maar brengt ook mensen bij elkaar. Zo maakten we na de crematie, tijdens de Indische maaltijd waarover ik al eerder schreef, de afspraak om bij een Indische oom en tante in Eindhoven op bezoek te gaan. Dus togen we, mijn vrouw, haar vader en mijn zwager, twee weken geleden naar Eindhoven. Het was prachtig weer, dus we zaten in de tuin (je kunt het je nu bijna niet meer voorstellen).
Binnen de kortste keren zat ik met de oom en mijn schoonvader de verzameling fotoboeken van die oom door te kijken. Even waande ik me een toeschouwer in dat verre Nederlands Indië, in een tijdperk waar ik zelf niets van heb meegemaakt. Ondertussen gaf de oom commentaar bij de foto's. Bij één foto - van hun gezin - meldde bij bijna terloops dat de lange jongen links zijn oudste broer was en 'die is onthoofd door de Jappen'.
Wat zeg je dan? Hoe reageer je op zoiets? Nadat ik mijn afschuw had uitgesproken, lichtte de oom zijn verhaal toe. Zijn oudste broer werkte bij de NIROM, de Nederlandsch Indische Radio Omroep Maatschappij. Toen de Japanners Bandung binnenvielen, waren ze al snel naar de NIROM opgetrokken. De drie radiomannen die ter plekke waren, werden direct meegenomen en nog dezelfde dag, zonder enige vorm van proces, onthoofd. De oom zelf had jaren in verschillende kampen doorgebracht.
Zo werd het deksel van een stuk recente geschiedenis even opgelicht. Ik kreeg een kijkje daarin, via de persoonlijke historie van een oom van mijn vrouw. Ik vond het indrukwekkend. Zoals vroeger ook de oorlogsverhalen van mijn ouders grote indruk maakten. Mijn moeder woonde vlakbij het vliegveld van Leeuwarden; zij heeft veel moeten schuilen tijdens bombardementen. Mijn pake, de vader van mijn vader - boer in Stiens, had onderduikers.
De generatie die nog uit eerste hand kan verhalen over hun oorlogservaringen, in Europa of het Verre Oosten, sterft langzaam maar zeker uit. Daarmee verdwijnen de verhalen die rechtstreeks uit de geheugens komen. Ik hoop dat ons collectieve geheugen sterk genoeg is om de herinnering levend te houden. En gelukkig zijn er mensen die op zoek gaan naar die persoonlijke verhalen. Zoals Klaas, over wie ik eerder al schreef, die dit jaar de reis gaat maken die zijn vader als jong sergeant eind jaren '40 maakte. Ik hoop dat hij prachtige verhalen kan optekenen en misschien levert het wel uniek document op in de vorm van een blog of een boek. Goede reis Klaas!
RSS Feed